Tư duy lại về “Nghiện ngập”: Một căn bệnh mãn tính của não bộ

Một số nhà nghiên cứu cho rằng cần phải cân nhắc vai trò của môi trường xã hội và sự lựa chọn cá nhân để có thể tiến bộ trong việc điều trị cho người nghiện ma túy.

Thông điệp in đậm trên cửa sổ lối đi tại sân bay Burlington, Vermont, khác biệt hoàn toàn so với những tấm áp phích quảng bá du lịch thường thấy:
“Nghiện không phải là lựa chọn. Đó là một căn bệnh có thể xảy ra với bất kỳ ai.”
Đây là một phần của chiến dịch cộng đồng nhằm giảm bớt sự kỳ thị và khuyến khích điều trị tại một khu vực đang chịu ảnh hưởng nặng nề bởi tình trạng sử dụng ma túy.

Trong nhiều thập kỷ, y học đã phân loại nghiện ngập là một căn bệnh mãn tính của não bộ. Tuy nhiên, khái niệm này luôn gây tranh cãi vì trái ngược với các bệnh như Alzheimer, ung thư xương hay Covid-19, sự lựa chọn cá nhân lại đóng vai trò quan trọng trong cả việc bắt đầu và kết thúc việc sử dụng ma túy. Quan điểm cho rằng người nghiện tự chuốc lấy hậu quả gần đây càng được ủng hộ, thúc đẩy các nỗ lực tăng cường hình phạt hình sự đối với tội sở hữu ma túy và cắt giảm các chương trình trao đổi kim tiêm.

Tuy nhiên, ngay cả trong giới khoa học và điều trị, đã có sự tái tư duy về việc gọi nghiện là căn bệnh mãn tính của não.
Vào tháng 7 vừa qua, các nhà nghiên cứu hành vi đã công bố một bài phê bình về phân loại này, cho rằng cách tiếp cận này có thể gây phản tác dụng cho bệnh nhân và gia đình họ.

Bệnh mãn tính và hy vọng thay đổi

“Việc nói với ai đó rằng họ mắc bệnh mãn tính và không thể thay đổi không hề mang lại sự giúp ích. Vậy hy vọng ở đâu?” – Tiến sĩ Kirsten E. Smith, giảng viên tâm thần học và khoa học hành vi tại Đại học Y khoa Johns Hopkins, đồng tác giả của nghiên cứu, nói. “Bộ não rất linh hoạt, cũng như môi trường sống của chúng ta.”

Mặc dù hầu như không ai yêu cầu loại bỏ hoàn toàn mô hình bệnh lý, nhưng một số nhà khoa học lập luận rằng việc chỉ tập trung vào tổn thương não do nghiện không xem xét đủ các yếu tố khác như môi trường xã hội và di truyền. Bài phê bình gần đây cho rằng thay vì nhấn mạnh sự hư hại vĩnh viễn của não, định nghĩa về nghiện cần bao gồm cả động lực hoặc hoàn cảnh dẫn đến việc lựa chọn sử dụng ma túy.

Các nhà khoa học cho biết, việc lựa chọn này thường xuất phát từ mong muốn thoát khỏi các tình huống khó khăn như gia đình rối loạn, bệnh tâm lý chưa được chẩn đoán, bị bắt nạt hoặc cô đơn. Thêm vào đó, tình trạng nghiện ngập trong nhiều thế hệ gia đình cũng làm tăng nguy cơ sử dụng chất kích thích.

Trong nhiều môi trường sống, ma túy dễ tiếp cận hơn nhiều so với các lựa chọn lành mạnh khác như giáo dục hay việc làm.

Hiểu về sự lựa chọn sử dụng ma túy

Việc lựa chọn sử dụng ma túy, từ góc độ này, có thể được hiểu không phải là một thất bại về đạo đức mà là một dạng quyết định, dựa trên logic đen tối của hoàn cảnh.

Kết hợp với các loại thuốc giúp giảm cảm giác thèm chất kích thích, các nhà trị liệu có thể giúp bệnh nhân hiểu nguyên nhân dẫn họ đến việc sử dụng ma túy và khuyến khích họ đưa ra những lựa chọn dẫn đến những phần thưởng bền vững, có ý nghĩa.

Một số chuyên gia cũng cho rằng có những người sử dụng ma túy hoặc rượu có thể tự cai mà không cần điều trị — thậm chí có thể quay lại sử dụng chúng một cách an toàn.

Tiến sĩ Smith, người từng nghiện heroin trong suốt thời thanh thiếu niên, cho biết, “Tôi không trong quá trình phục hồi, tôi đã phục hồi.” Cô khẳng định rằng việc gọi nghiện ngập là căn bệnh mãn tính khiến người ta không tin rằng họ có thể thay đổi.

Như vậy, những tranh cãi xoay quanh lý thuyết về nghiện ngập vẫn chưa có hồi kết. Dù mô hình bệnh lý vẫn được áp dụng, câu chuyện về vai trò của sự lựa chọn và môi trường vẫn là một phần không thể thiếu trong quá trình tìm kiếm giải pháp.

Theo The New York Times