Nghiên cứu tại 97 quốc gia: Càng nhiều siêu thị, cửa hàng tiện lợi thì người dân càng béo phì

Siêu thị, cửa hàng tiện lợi được nhiều người xem như một biểu tượng của sự văn minh, hiện đại, nhưng nó cũng kéo theo thói quen ăn uống không lành mạnh và dẫn đến sự gia tăng béo phì.

Mới đây, một nghiên cứu quốc tế có sự góp mặt hợp tác của UNICEF trên 97 quốc gia trong vòng 15 năm đã đánh giá tác động của các loại hình siêu thị, cửa hàng tiện lợi lên sức khỏe của người dân các nước sở tại.

Về tình hình chung, số lượng siêu thị và cửa hàng tiện lợi đã và đang tăng mạnh trên toàn cầu. Đồng thời, người tiêu dùng cũng chi tiêu nhiều hơn tại các cửa hàng này cũng như trên các nền tảng mua sắm trực tuyến của họ.

Tuy nhiên, điều này đã gây ra hậu quả tiêu cực đối với sức khỏe cộng đồng. Những quốc gia có mật độ chuỗi cửa hàng thực phẩm cao nhất cũng là nơi người dân mua nhiều thực phẩm không lành mạnh hơn và có tỷ lệ béo phì cao hơn.

Sự bùng nổ của chuỗi siêu thị, cửa hàng tiện lợi

Nghiên cứu đã phân tích dữ liệu từ ngành công nghiệp thực phẩm để hiểu rõ sự thay đổi của lĩnh vực bán lẻ thực phẩm trên toàn cầu theo thời gian.

Các nhà nghiên cứu đã xem xét loại hình cửa hàng, mức độ chi tiêu của người tiêu dùng và tỷ lệ thực phẩm chế biến không lành mạnh được bán ra. Sau đó, họ liên kết những xu hướng này với sự gia tăng tỷ lệ béo phì bằng cách sử dụng dữ liệu từ một sáng kiến toàn cầu.

Kết quả cho thấy: mật độ chuỗi cửa hàng thực phẩm (tính theo số lượng cửa hàng trên 10.000 người) đã tăng 23,6% trên toàn cầu trong vòng 15 năm (từ 2009 đến 2023).

Không có gì ngạc nhiên khi các nước có thu nhập cao có số lượng cửa hàng thực phẩm trên đầu người nhiều nhất. Tuy nhiên, tốc độ tăng trưởng nhanh nhất lại diễn ra ở các nước có thu nhập thấp và trung bình.

Các công ty bán lẻ lớn xem đây là những thị trường tiềm năng do quá trình đô thị hóa nhanh chóng, thu nhập tăng và nhu cầu tiêu dùng ngày càng cao.

Ví dụ:

• Ở Myanmar, số lượng chuỗi cửa hàng thực phẩm tăng 21% mỗi năm.
• Ở Việt Nam, con số này là 18% mỗi năm.
• Ở Campuchia, mức tăng trưởng là 12% mỗi năm.

Bùng nổ mua sắm thực phẩm trực tuyến

Nghiên cứu cũng ghi nhận sự gia tăng mạnh mẽ của hình thức mua thực phẩm trực tuyến. Chi tiêu toàn cầu cho mua sắm thực phẩm trực tuyến vào năm 2023 đã tăng 325% so với năm 2014.

Trong số 27 quốc gia được phân tích, người dân tại Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE) và Mỹ là những người chi tiêu nhiều nhất cho thực phẩm trực tuyến.

• Năm 2023, trung bình mỗi người dân UAE chi khoảng 617 USD, tăng 570% so với năm 2014.
• Ở Mỹ, con số này là 387 USD/người, tăng 125% so với năm 2014.

Xu hướng này dường như được thúc đẩy bởi thói quen mua sắm trực tuyến trong đại dịch Covid-19 và vẫn tiếp tục phát triển mạnh mẽ sau đại dịch.

Nhiều cửa hàng hơn, nhiều thực phẩm không lành mạnh hơn, tỷ lệ béo phì cao hơn

Sự mở rộng của các chuỗi siêu thị, cửa hàng tiện lợi (bao gồm cả nền tảng trực tuyến của họ) đang thay đổi thói quen ăn uống của chúng ta. Trong 15 năm qua, lượng thực phẩm chế biến không lành mạnh được bán từ các chuỗi cửa hàng thực phẩm đã tăng 10,9%.

Sự gia tăng này đặc biệt rõ rệt ở khu vực Nam Á:

• Ở Pakistan, mỗi năm người dân mua thêm 5% thực phẩm chế biến không lành mạnh từ chuỗi cửa hàng thực phẩm.
• Ở Ấn Độ, con số này là 4% mỗi năm.
• Ở Bangladesh, mức tăng là 3% mỗi năm.

Cùng khoảng thời gian đó, tỷ lệ béo phì trên toàn cầu đã tăng từ 18,2% lên 23,7%. Những quốc gia có số lượng chuỗi cửa hàng thực phẩm tăng mạnh nhất cũng chứng kiến mức tăng trưởng béo phì nhanh nhất.

Ví dụ điển hình là Lào:

• Số lượng chuỗi cửa hàng thực phẩm trên đầu người tăng 15% mỗi năm kể từ 2009.
• Tỷ lệ béo phì tại nước này đã tăng gấp đôi trong giai đoạn từ 2009 đến 2023.

Ở hầu hết các quốc gia, tình trạng béo phì vẫn đang gia tăng. Tại Úc, béo phì và thừa cân thậm chí đã vượt qua thuốc lá để trở thành gánh nặng sức khỏe lớn nhất.

Tại sao siêu thị, cửa hàng tiện lợi là một phần nguyên nhân?

Mặc dù siêu thị cung cấp thực phẩm lành mạnh như rau củ quả, nhưng có nhiều lý do để tin rằng môi trường bán lẻ thực phẩm đang góp phần vào tình trạng béo phì:

1. Thực phẩm chế biến sẵn chiếm ưu thế
   Các chuỗi cửa hàng thực phẩm bán số lượng lớn thực phẩm chế biến sẵn chứa nhiều đường, chất béo và muối. Một nghiên cứu tại 12 quốc gia cho thấy phần lớn thực phẩm và đồ uống bày bán trong siêu thị đều được xếp vào nhóm không lành mạnh.

2. Chiến lược quảng bá mạnh mẽ
   Các chuỗi cửa hàng thực phẩm thường quảng bá thực phẩm không lành mạnh một cách mạnh mẽ thông qua:

   • Giảm giá
   • Quảng cáo trên TV, mạng xã hội
   • Trưng bày sản phẩm ở vị trí nổi bật như quầy thanh toán hoặc đầu dãy kệ hàng

3. Quyền lực của chuỗi cửa hàng lớn
   Các chuỗi cửa hàng thực phẩm có quyền lực lớn trong việc quyết định giá cả và nguồn cung, thường hợp tác với các nhà sản xuất thực phẩm chế biến sẵn để tối ưu hóa lợi nhuận.

Tình trạng béo phì toàn cầu là kết quả của nhiều yếu tố kinh tế, xã hội và văn hóa. Nhưng cách thức bán lẻ thực phẩm hiện nay chắc chắn đóng một vai trò quan trọng. Một số chính phủ đã bắt đầu hành động:

• Ở Anh: Cấm đặt thực phẩm không lành mạnh ở vị trí nổi bật trong siêu thị như quầy thanh toán. Từ tháng 10 năm nay, Anh cũng sẽ hạn chế các chương trình khuyến mãi thực phẩm không lành mạnh như “Mua 1 tặng 1”.
• Tại Na Uy: Một chuỗi siêu thị lớn đã triển khai chiến dịch khuyến khích ăn uống lành mạnh, giúp tăng 42% doanh số rau củ và 25% doanh số trái cây từ năm 2012 đến 2020.

Tuy nhiên, hầu hết các chuỗi cửa hàng thực phẩm vẫn chưa làm đủ để cải thiện sức khỏe cộng đồng. Tại Mỹ, các siêu thị phục vụ nhóm thu nhập thấp đặc biệt bị chỉ trích vì không cung cấp đủ thực phẩm lành mạnh.