Hé lộ 5 giai đoạn não bộ tái cấu trúc trong đời người
Quá trình não bộ tái cấu trúc được chia thành 5 giai đoạn rõ rệt ở các mốc tuổi 9, 32, 66 và 83.
Các nhà khoa học cho biết bộ não của một người sẽ thay đổi qua năm bước ngoặt lớn trong vòng 90 năm cuộc đời. Phát hiện này đến từ nghiên cứu trên khoảng 4.000 người dưới 90 tuổi. Tất cả đều được chụp hình ảnh não bộ để quan sát cách các tế bào thần kinh kết nối với nhau.
5 giai đoạn não bộ tái cấu trúc mạnh mẽ
Nhóm nghiên cứu tại Đại học Cambridge đã chỉ ra rằng não vẫn thuộc giai đoạn thanh thiếu niên cho đến đầu tuổi ba mươi. Đây cũng được xem là thời điểm não đạt mức hoạt động tối ưu.
Kết quả này giúp lý giải vì sao nguy cơ rối loạn sức khỏe tâm thần và nguy cơ sa sút trí tuệ lại thay đổi rất nhiều ở từng giai đoạn cuộc đời.
Não bộ liên tục tái cấu trúc trong suốt cuộc đời. Các kết nối thần kinh luôn được củng cố hoặc yếu đi theo thời gian. Quá trình này không diễn ra theo một khuôn mẫu cố định, mà có những biến động với những giai đoạn khác nhau.
Tiến sĩ Alexa Mousley - Trưởng nhóm nghiên cứu chia sẻ với BBC
Bộ não của một người liên tục thích nghi với trải nghiệm và kiến thức mới, tuy nhiên quá trình này không diễn ra theo đường thẳng từ khi sinh ra đến lúc trưởng thành rồi già đi. Thay vào đó, mọi thay đổi được chia thành năm giai đoạn rõ rệt:
1. Thời thơ ấu (từ sơ sinh đến 9 tuổi)
Não tăng kích thước nhanh và đồng thời loại bỏ bớt số lượng lớn khớp thần kinh được tạo ra khi mới chào đời - những kết nối dư thừa giữa các tế bào não.
Trong thời điểm này, não hoạt động kém hiệu quả hơn. Hình ảnh này được ví như đứa trẻ đi dạo trong công viên và liên tục đổi hướng tùy hứng, không theo một đường đi cố định.
2. Tuổi vị thành niên (từ 9 đến 32 tuổi)
Từ khoảng 9 tuổi, não bước vào quá trình tái cấu trúc mạnh. Các kết nối trở nên gọn và hiệu quả hơn. Tiến sĩ Alexa Mousley mô tả đây là giai đoạn có biến chuyển lớn nhất trong toàn bộ vòng đời não bộ. Đồng thời, đây cũng là thời điểm nguy cơ rối loạn sức khỏe tâm thần cao nhất.
Trước đây, người ta nghĩ tuổi dậy thì chỉ kéo dài trong những năm thiếu niên. Sau đó, các nghiên cứu thần kinh cho thấy giai đoạn này tiếp tục đến tuổi 20 và hiện nay dữ liệu mới cho thấy nó kéo dài đến tận đầu tuổi 30.
Điều rất đáng chú ý là toàn bộ giai đoạn từ 9 đến 32 tuổi đều nằm trong cùng một pha phát triển thần kinh.
3. Tuổi trưởng thành (từ 32 đến 66 tuổi)
Não bước vào giai đoạn ổn định kéo dài nhất. Tốc độ thay đổi chậm hơn đáng kể. Những cải thiện về hiệu suất ở giai đoạn trước bắt đầu chững lại và đi theo hướng giảm dần.
Theo nhóm nghiên cứu, điều này phù hợp với sự ổn định về khả năng tư duy và tính cách thường thấy ở người trưởng thành.
Có thể bạn quan tâm bài viết: Đi bộ mỗi ngày bao nhiêu bước để giúp não bộ khỏe hơn?
4. Lão hóa sớm (từ 66 đến 83 tuổi)
Giai đoạn này không phải là sự suy giảm đột ngột. Thay vào đó, cấu trúc kết nối của não thay đổi theo hướng tách thành những nhóm hoạt động riêng, giống như các thành viên của một ban nhạc bắt đầu tách ra để làm dự án cá nhân.
Đây cũng là độ tuổi mà các vấn đề sức khỏe như sa sút trí tuệ và huyết áp cao (những yếu tố có ảnh hưởng đến não) bắt đầu xuất hiện.
5. Lão hóa muộn (từ 83 tuổi trở lên)
Dữ liệu được tổng hợp ít hơn so với các nhóm tuổi trên, do khó thu thập được hình ảnh não bộ khỏe mạnh ở nhóm tuổi này. Các thay đổi trong não tương tự giai đoạn lão hóa sớm nhưng rõ nét hơn.
Theo Tiến sĩ Mousley, điều gây bất ngờ là những độ tuổi này trùng hợp với nhiều cột mốc lớn trong một đời người, từ dậy thì đến các thay đổi về sức khỏe và cả những chuyển biến xã hội quan trọng ở đầu tuổi 30 như việc trở thành cha mẹ.
Dù vậy, mỗi người có thể trải qua những thay đổi của não bộ ở thời điểm khác nhau
Nghiên cứu không phân tích riêng cho nam và nữ, nên vẫn còn nhiều vấn đề còn bỏ ngỏ về ảnh hưởng của những yếu tố như thời kỳ mãn kinh ở phụ nữ.
Giáo sư Duncan Astle từ Đại học Cambridge cho biết cho biết nhiều rối loạn phát triển thần kinh, rối loạn sức khỏe tâm thần và bệnh lý thần kinh có liên quan đến cách não được kết nối. Sự khác biệt trong mô hình kết nối này có thể dự báo những khó khăn về chú ý, ngôn ngữ, trí nhớ và nhiều hành vi khác.
Giáo sư Tara Spires-Jones từ Đại học Edinburgh nhận xét đây là nghiên cứu thú vị vì cho thấy mức độ biến đổi của não trong suốt cuộc đời. Tuy nhiên, bà lưu ý rằng không phải ai cũng trải qua những thay đổi này đúng vào các mốc tuổi trên.
Tóm lại
Từ sơ sinh đến 9 tuổi, não tăng kích thước rất nhanh và đồng thời loại bỏ bớt lượng lớn khớp thần kinh dư thừa được tạo ra từ những năm đầu đời.
Não bộ tái cấu trúc mạnh nhất từ năm 9 đến 32 tuổi, đây cũng là giai đoạn có nguy cơ rối loạn sức khỏe tâm thần cao nhất.
Tuổi trưởng thành từ 32 đến 66 là giai đoạn ổn định dài nhất, khi tốc độ thay đổi của não chậm lại và nhiều đặc điểm về tư duy, tính cách duy trì ổn định.
Từ 66 đến 83 tuổi, các kết nối trong não bắt đầu tách thành từng nhóm nhỏ, thay vì vận hành đồng bộ như trước. Đây cũng là thời điểm nhiều vấn đề như huyết áp cao và sa sút trí tuệ bắt đầu xuất hiện.
Ở tuổi 83 trở lên, não tiếp tục thay đổi theo hướng giống lão hóa sớm nhưng rõ rệt hơn.
Tuy nhiên, quá trình tái cấu trúc ở mỗi người khác nhau có thể không diễn ra theo đúng chính xác ở những mốc tuổi trên.