Có khi nào: Chúng ta phụ thuộc người khác vì muốn họ phụ thuộc mình?

Trong các mối quan hệ, đôi khi chúng ta phụ thuộc vào người khác để cảm thấy an toàn và tự tin, và thậm chí mong muốn họ cũng dựa vào mình để tạo nên một sự gắn bó lẫn nhau.

Khi sự phụ thuộc này vượt quá giới hạn, nó có thể phát triển thành các vấn đề tâm lý phức tạp, chẳng hạn như rối loạn nhân cách phụ thuộc (Dependent Personality Disorder) hoặc hành vi đồng phụ thuộc (Codependency). Mặc dù cả hai có những điểm tương đồng, song cách chúng ảnh hưởng đến mối quan hệ và cá nhân lại rất khác nhau.

Rối loạn nhân cách phụ thuộc (Dependent Personality Disorder)

Dependent Personality Disorder (DPD), hay rối loạn nhân cách phụ thuộc, là một rối loạn nhân cách được công nhận chính thức trong y khoa. Người mắc rối loạn này có xu hướng dựa dẫm sâu sắc vào người khác để cảm thấy an toàn và đủ tự tin. Họ cần sự hướng dẫn và hỗ trợ từ người khác trong hầu hết mọi quyết định trong cuộc sống, từ những điều nhỏ nhặt đến những vấn đề quan trọng.

Theo Psychology Today, các dấu hiệu phổ biến của DPD bao gồm:

• Nỗi sợ bị từ chối và lo lắng về việc phải sống một mình.
• Khó khăn trong việc đưa ra quyết định mà không có sự hỗ trợ từ người khác.
• Sẵn sàng chấp nhận các hành vi tiêu cực từ người khác chỉ để duy trì mối quan hệ.

Những đặc điểm này không chỉ khiến người mắc rối loạn khó sống độc lập mà còn dễ khiến họ rơi vào các mối quan hệ không lành mạnh, vì nhu cầu kết nối và gắn bó quá mức với người khác.

Hành vi đồng phụ thuộc (Codependency) và hiệu ứng Benjamin Franklin

Khác với rối loạn nhân cách phụ thuộc, hành vi đồng phụ thuộc không phải là một rối loạn được công nhận chính thức mà là một kiểu hành vi hoặc mô hình dựa dẫm qua lại trong mối quan hệ. Người có hành vi đồng phụ thuộc thường tìm thấy giá trị bản thân qua việc làm hài lòng hoặc hỗ trợ người khác. Codependency chưa được coi là một rối loạn y khoa, và các nhà tâm lý học vẫn đang tranh cãi về tiêu chuẩn chẩn đoán và mức độ ảnh hưởng của nó.

Hiệu ứng Benjamin Franklin có liên hệ với kiểu hành vi này. Hiệu ứng này cho thấy khi một người giúp đỡ ai đó, họ có xu hướng thích người đó hơn. Trong các mối quan hệ đồng phụ thuộc, một người mong muốn người kia cũng sẽ cần đến mình, tạo nên một vòng lặp mà cả hai cùng cần đến nhau để cảm thấy mình có giá trị. Tuy nhiên, điều này có thể dẫn đến một vòng xoáy tiêu cực, khi cả hai bên đều duy trì mối quan hệ không lành mạnh để đáp ứng nhu cầu phụ thuộc hơn là vì sự thấu hiểu và chia sẻ.

Khi một người mắc rối loạn nhân cách phụ thuộc và người kia có hành vi đồng phụ thuộc

Dù cả Dependent Personality Disorder và Codependency đều liên quan đến sự phụ thuộc vào người khác, hai hiện tượng này khác biệt về bản chất và cách thể hiện.

• Mức độ phụ thuộc: DPD là nhu cầu một chiều, người mắc cần sự hỗ trợ từ người khác. Trong khi đó, Codependency là phụ thuộc hai chiều, nơi cả hai đều cần nhau.
• Nguyên nhân hình thành: DPD có thể do di truyền và phát triển từ thời thơ ấu với nỗi sợ bị bỏ rơi. Codependency thường hình thành trong các mối quan hệ không lành mạnh, ví dụ sống chung với người nghiện ngập hoặc bạo lực.
• Khả năng tự chủ: Người mắc DPD thiếu khả năng tự lập, còn người đồng phụ thuộc vẫn tự lập được nhưng thường chọn đánh đổi bản thân để làm hài lòng người khác.

Một tình huống có thể xảy ra khi một bên mắc Dependent Personality Disorder và người còn lại có xu hướng đồng phụ thuộc. Khi đó, mối quan hệ trở nên cực kỳ phức tạp: người mắc DPD cần sự hướng dẫn và hỗ trợ từ người còn lại để cảm thấy an toàn, trong khi người có hành vi đồng phụ thuộc sẵn sàng đáp ứng nhu cầu này để củng cố vai trò và giá trị của mình.

Ở đây, mối quan hệ dễ trở thành một vòng lặp độc hại. Người mắc DPD dựa hoàn toàn vào người kia để có cảm giác an toàn và tự tin, còn người có hành vi Codependency thì tiếp tục hy sinh và giúp đỡ để duy trì sự gắn kết, khiến họ cũng ngày càng lệ thuộc vào vai trò này. Từ đó dẫn đến tình trạng một bên không thể tự lập, còn bên kia thì khó có thể dừng việc hy sinh bản thân.

Những mối quan hệ như vậy thường không chỉ tạo ra căng thẳng mà còn khiến cả hai bên khó phát triển bản thân. Để có được sự ổn định và cân bằng, cả hai bên cần nhận diện vai trò của mình trong vòng lặp này và có thể cân nhắc sự hỗ trợ bên ngoài để đạt được một mối quan hệ lành mạnh hơn.

Dù là rối loạn nhân cách phụ thuộc hay hành vi đồng phụ thuộc, việc dựa dẫm vào người khác để cảm thấy có giá trị đều có thể gây ra rào cản lớn trong cuộc sống và làm giảm khả năng tự chủ. Một mối quan hệ bền vững cần có sự tôn trọng và cân bằng, nơi mà cả hai bên có thể sống cuộc đời của mình và sẵn sàng hỗ trợ nhau khi cần.