Có khi nào: Thao túng tâm lý là có có thật?

Cụm từ “thao túng tâm lý” hiện đang được sử dụng rất phổ biến, từ những bình luận bàn tán trên mạng đến những câu nói xã giao ngoài đời, nhưng phần nhiều nó sẽ mang ý niệm một câu đùa cợt là chính. Thế nhưng, bạn đã bao giờ nghĩ, có khi nào ngoài kia có những kẻ muốn biến bạn thành “con mồi” để thao túng chưa? 

“Bạn đã bị thao túng tâm lý…”

Thao túng tâm lý thực chất là một hiện tượng có thật và có cả tên khoa học cho hành vi này, đó chính là gaslight hoặc gaslighting. Rõ hơn, gaslighting là một thuật ngữ được dùng để mô tả việc một người cố tình thao túng tâm lý người khác, khiến họ nghi ngờ chính mình. Cụm từ này bắt nguồn từ bộ phim “Gas Light” năm 1944, trong đó nhân vật chính lừa vợ mình tin rằng cô đang mất trí bằng cách thay đổi các chi tiết nhỏ trong nhà.

Với những hành động tinh vi, người thao túng thường khiến nạn nhân cảm thấy mình nhạy cảm quá mức. Từ đó, nạn nhân dần mất đi sự tin tưởng vào bản thân, thậm chí nghi ngờ chính suy nghĩ và ký ức của mình. Hành động này không chỉ ảnh hưởng đến tâm lý mà còn tạo ra những vết thương lòng sâu sắc.

Không chỉ giới hạn trong các mối quan hệ tình cảm, gaslighting có thể xảy ra trong gia đình, công việc hoặc giữa bạn bè. Nó thường xuất hiện từ từ, làm nạn nhân khó nhận ra. Chính vì vậy, hiểu rõ về gaslighting sẽ giúp bạn bảo vệ mình khỏi những tác động tiêu cực.

Làm sao biết mình đang bị thao túng?

Dấu hiệu đầu tiên của gaslighting là việc người thao túng phủ nhận các sự kiện đã xảy ra. Khi bạn đối diện với những câu nói như “Điều đó không hề xảy ra” hay “Bạn nhạy cảm quá rồi”, có thể bạn đang là nạn nhân của thao túng tâm lý. Những câu nói này dần dần làm bạn nghi ngờ sự thật của chính mình.

Người thao túng sẽ tấn công tâm lý bạn bằng cách bóp méo sự thật, khiến bạn cảm thấy mất niềm tin vào suy nghĩ của mình. Họ liên tục phủ nhận, đổ lỗi và biến bạn trở thành “người tệ hại” trong câu chuyện. Những hành vi này thường diễn ra một cách âm thầm, từ từ, làm nạn nhân cảm thấy mệt mỏi và hoang mang.

Một dấu hiệu khác là bạn cảm thấy mình dần bị cô lập khỏi gia đình và bạn bè. Người thao túng có thể đẩy bạn xa rời những người yêu thương để kiểm soát và dễ dàng thao túng tâm lý hơn. Nhận ra những biểu hiện này kịp thời sẽ giúp bạn có cách đối phó phù hợp.

Động cơ của hành vi này là gì?

Người ta gaslighting với mục đích kiểm soát và chi phối người khác. Bằng cách làm suy yếu lòng tin và tạo cảm giác lệ thuộc, người thao túng có thể duy trì quyền lực trong mối quan hệ. Họ muốn người khác tin rằng mình luôn đúng, để từ đó tiếp tục lấn át và điều khiển.

Những người thực hiện hành vi gaslighting thường có những vấn đề về tâm lý, như ái kỷ (narcissism) hoặc rối loạn nhân cách. Họ muốn khẳng định bản thân và tạo ra quyền lực trong mối quan hệ, thậm chí đôi khi chỉ để tìm kiếm sự thỏa mãn cá nhân. Những người này thường tỏ ra vô cảm, chỉ tập trung vào nhu cầu của bản thân.

Họ thường chọn những người yếu đuối, dễ bị ảnh hưởng để thao túng. Nạn nhân có thể là bạn bè, người yêu, thậm chí là thành viên gia đình. Điều quan trọng là phải nhận ra hành vi này và không cho phép họ tiếp tục chi phối cuộc sống của mình.

Nếu bị thao túng, bạn sẽ bị…

…mất tự tin, không còn tin tưởng vào chính mình, dễ lo âu và thậm chí là trầm cảm. Việc liên tục bị nghi ngờ chính mình sẽ làm tâm lý nạn nhân suy yếu theo thời gian.

Những nạn nhân của gaslighting có xu hướng cảm thấy cô đơn, bị xa lánh, và dần mất đi mối quan hệ với người thân, bạn bè. Sự cách ly này làm họ càng trở nên phụ thuộc vào người thao túng. Càng bị cô lập, họ càng dễ trở thành “con mồi” trong vòng kiểm soát của người thao túng.

Hậu quả về lâu dài của gaslighting có thể ảnh hưởng đến khả năng đối phó với các mối quan hệ sau này, thậm chí là gây ra các bệnh lý tâm thần như rối loạn lo âu và PTSD. Hãy tỉnh táo và đừng để bản thân bị rơi vào vòng luẩn quẩn của sự thao túng.

Làm thế nào để không bị thao túng?

Để thoát khỏi gaslighting, hãy tin tưởng vào cảm giác và ký ức của chính mình. Hãy nhớ rằng không ai có quyền kiểm soát suy nghĩ của bạn. Nếu cảm thấy bối rối, bạn có thể lưu lại các bằng chứng như tin nhắn, cuộc hội thoại để khẳng định sự thật với chính mình.

Tránh tranh luận với người thao túng vì điều này thường chỉ làm bạn thêm mệt mỏi. Thay vào đó, hãy thiết lập ranh giới rõ ràng và tránh xa những cuộc hội thoại độc hại. Đừng ngần ngại tìm đến sự giúp đỡ của chuyên gia tâm lý để có được sự hỗ trợ cần thiết.

Cuối cùng, xây dựng và duy trì các mối quan hệ lành mạnh với gia đình và bạn bè là cách để bạn cảm thấy an toàn và không dễ bị cô lập. Hãy tìm kiếm những người ủng hộ và thấu hiểu, điều này sẽ giúp bạn bảo vệ sức khỏe tâm lý của mình khỏi những tác động tiêu cực từ gaslighting.

Nghe có vẻ như là kịch bản phát triển tâm lý nhân vật trong một bộ phim đúng không? Đừng chủ quan, đừng để bất cứ ai khiến bạn mất niềm tin vào chính mình. Cuộc sống này quá ngắn để bạn phải nghi ngờ và mất đi giá trị của bản thân vì những lời lẽ của người khác.