5 phát minh xứng đáng giải Nobel nhưng vẫn chưa được vinh danh
Giải thưởng Nobel được xem là đỉnh cao của thành tựu khoa học nhân loại, nhưng dù vậy, không thể phủ nhận rằng có nhiều phát minh và công trình nghiên cứu đã làm thay đổi thế giới, hoàn toàn xứng đáng với một giải Nobel, nhưng vẫn chưa được vinh danh.
Thuốc điều trị béo phì - “Cuộc cách mạng” trong y học hiện đại
Một trong những bước tiến lớn nhất của y học trong thập kỷ qua chính là sự ra đời của nhóm thuốc giảm cân và tiểu đường GLP-1 nổi tiếng với hoạt chất semaglutide.
Hiện nay, cứ 8 người trên thế giới thì có 1 người mắc béo phì, con số này đã tăng gấp đôi kể từ năm 1990. Thuốc GLP-1 không chỉ giúp hạ đường huyết mà còn ức chế cảm giác thèm ăn, mở ra kỷ nguyên mới trong điều trị béo phì và các bệnh liên quan như tiểu đường type 2.
Ba nhà khoa học có công lớn trong phát hiện và phát triển loại thuốc này là Svetlana Mojsov (Đại học Rockefeller), Joel Habener (Đại học Harvard) và Lotte Bjerre Knudsen (hãng Novo Nordisk). Cả ba đã giành Giải Lasker-DeBakey 2024, giải thưởng thường được xem là “dấu hiệu báo trước” của Nobel.
Nhờ họ, hàng triệu người trên toàn cầu đang kiểm soát được cân nặng và sức khỏe chuyển hóa. Tuy chưa có Nobel, nhưng tầm ảnh hưởng của họ đã vượt xa phòng thí nghiệm.
.png)
Máy tính lượng tử - Cuộc cách mạng tiếp theo trong công nghệ
Máy tính lượng tử được xem là tương lai của ngành công nghệ thông tin, và đây là lĩnh vực được kỳ vọng sớm nhận giải Nobel.
Hai nhà vật lý David P. DiVincenzo (Đại học Aachen, Đức) và Daniel Loss (Đại học Basel, Thụy Sĩ) là những người đặt nền móng cho công nghệ này. Trong một nghiên cứu năm 1998, họ đã đề xuất việc sử dụng qubit - đơn vị thông tin cơ bản của máy tính lượng tử, để mã hóa và xử lý dữ liệu.
Nghiên cứu của họ đã được trích dẫn gần 10.000 lần, một con số khổng lồ trong giới học thuật. Các chuyên gia nhận định đây là đóng góp nền tảng giúp mở đường cho mọi thành tựu lượng tử sau này.
Cùng với họ, David Deutsch (Đại học Oxford), người giành Giải Breakthrough Vật lý năm 2023, cũng là một trong những “cha đẻ” của ngành máy tính lượng tử. Dù Nobel chưa đến, nhưng những công trình này đang định hình toàn bộ tương lai của trí tuệ nhân tạo, mã hóa, và siêu máy tính.
Biến bệnh xơ nang thành căn bệnh có thể kiểm soát
Xơ nang (cystic fibrosis) từng là căn bệnh di truyền chết người, khiến trẻ em mắc bệnh phải đối mặt với tuổi thọ rất ngắn do phổi bị tắc nghẽn bởi dịch nhầy.
Thế nhưng, chỉ trong vài năm gần đây, căn bệnh này đã không còn nằm trong danh sách "án tử" mà Quỹ Make-A-Wish từng hỗ trợ. Đó là nhờ vào bước đột phá từ ba nhà khoa học:
- Dr. Michael J. Welsh (Đại học Iowa): người phát hiện cơ chế protein gây bệnh.
- Jesús (Tito) González và Paul Negulescu (hãng Vertex Pharmaceuticals): hai nhà nghiên cứu đã tìm ra cách sửa chữa protein lỗi, tạo nên liệu pháp kết hợp thuốc giúp bệnh nhân sống khỏe bình thường.
Năm 2025, họ đã được trao Giải Lasker-DeBakey Y học lâm sàng, nhưng một giải Nobel Y sinh cho công trình cứu sống hàng chục nghìn người vẫn đang được giới khoa học mong đợi.
Giải mã hệ vi sinh đường ruột - Chìa khóa của sức khỏe con người
Cơ thể con người chứa hàng nghìn tỷ vi sinh vật gồm vi khuẩn, virus và nấm, tất cả tạo thành hệ vi sinh vật (microbiome). Trong đó, đường ruột được xem là “trung tâm điều hành” của hệ này.
Nhờ công nghệ giải trình tự gen hiện đại, các nhà khoa học trong 20 năm qua đã hiểu rõ hơn về cách vi sinh vật tương tác và ảnh hưởng đến sức khỏe con người.
Giáo sư Jeffrey Gordon (Đại học Washington, St. Louis) là người tiên phong trong lĩnh vực này. Ông đã chứng minh rằng hệ vi sinh đường ruột không chỉ quyết định tiêu hóa mà còn liên quan đến suy dinh dưỡng ở trẻ em, béo phì, và bệnh miễn dịch.
Các công trình của ông đang mở đường cho các giải pháp dinh dưỡng cá nhân hóa, nơi thực phẩm được thiết kế riêng để nuôi dưỡng hệ vi sinh khỏe mạnh. Đây là lĩnh vực được nhiều chuyên gia nhận định là “đã đến lúc nhận Nobel”.
Giải mã DNA thế hệ mới đưa gen học đến mọi người
Dự án giải mã bộ gen người (Human Genome Project) hoàn thành vào năm 2003 là một trong những kỳ tích khoa học lớn nhất lịch sử. Tuy nhiên, do có quá nhiều người tham gia, dự án chưa bao giờ được trao giải Nobel (theo quy định Nobel chỉ trao tối đa cho 3 người).
Tuy vậy, những người kế thừa dự án này gồm Shankar Balasubramanian và David Klenerman (Đại học Cambridge), cùng Pascal Mayer (Đại học Strasbourg, Pháp) đã phát triển công nghệ giải trình tự DNA thế hệ mới.
Trước đây, việc đọc toàn bộ bộ gen con người phải tốn hàng triệu đô và vài tháng, nay chỉ cần một ngày và vài trăm đô. Công nghệ này đã thay đổi y học, sinh học, môi trường và cả pháp y.
Nhờ nó, bác sĩ có thể nhanh chóng tìm ra nguyên nhân di truyền của bệnh, giúp thiết kế liệu trình điều trị cá nhân hóa - thứ từng chỉ xuất hiện trong phim khoa học viễn tưởng.
Dù những phát minh này chưa được xướng tên trong lễ trao giải ở Stockholm, nhưng không ai phủ nhận chúng đã thay đổi cách chúng ta sống, chữa bệnh và hiểu về bản thân.
Giải Nobel có thể đến muộn, nhưng với những đóng góp như vậy, vinh quang thật sự có lẽ nằm ở chỗ: nhân loại đã tốt hơn, khỏe hơn, và thông minh hơn nhờ họ.
