"WTC dust" - Di sản u ám sau thảm kịch 11/9
Sau thảm kịch 11/9/2001, ước tính khoảng nửa triệu người bao gồm nhân viên cứu hộ và cư dân quanh “Ground Zero” đã bị phơi nhiễm bởi bụi độc lơ lửng trong không khí trong suốt ba tháng.
"Ground Zero" là cụm từ đề cập đến khu vực ở Hạ Manhattan, New York, nơi hai tòa tháp Trung tâm Thương mại Thế giới (WTC) bị phá hủy trong vụ tấn công khủng bố ngày 11/9/2001, cướp đi sinh mạng 2.753 người.
Nhưng nỗi đau không chỉ dừng ở đó. Hơn 100.000 nhân viên cứu hộ và khoảng 400.000 cư dân quanh “Ground Zero” đã tiếp xúc trực tiếp với lớp bụi độc khổng lồ, lơ lửng trong không khí hơn ba tháng. Thảm kịch này để lại di chứng sức khỏe kéo dài hàng chục năm, trở thành một trong những “di sản u ám” của thế kỷ 21.
WTC dust - "Bóng ma" bụi độc
Đám bụi sinh ra từ sự sụp đổ của hai tòa tháp còn được gọi là “WTC dust”.
Đám bụi này không đơn thuần là bụi bình thường. Nó là một hỗn hợp “cocktail hóa chất” gồm:
- Xi măng, amiăng: vốn được sử dụng trong xây dựng, khi hít phải có thể gây xơ phổi, ung thư màng phổi (mesothelioma).
- Hóa chất hữu cơ bền (POP) như dioxin, hydrocarbon thơm đa vòng (PAHs) - những chất sinh ung thư sinh ra khi nhiên liệu máy bay bốc cháy.
- Kim loại nặng như chì (từ cáp điện), thủy ngân (từ công tắc, bóng huỳnh quang), cadmium (trong pin, sơn). Đây đều là chất độc thần kinh, gây hại cho thận và có khả năng gây ung thư.
- Polychlorinated biphenyls (PCB): hóa chất công nghiệp bị cấm từ lâu, nhưng vẫn tồn tại trong máy biến áp. PCB không chỉ gây ung thư mà còn làm rối loạn nội tiết, ảnh hưởng hệ thần kinh và sinh sản.
Đặc biệt, bụi chứa cả hạt siêu mịn có thể xuyên qua niêm mạc mũi, di chuyển trực tiếp tới não. Đây là lý do nhiều nạn nhân không chỉ mắc bệnh hô hấp mà còn có rối loạn thần kinh và suy giảm nhận thức về sau.
Từ cơn ho 11/9 đến bệnh mãn tính
Ngay sau thảm họa, nhiều nhân viên cứu hộ mắc phải một hội chứng mà giới chuyên gia sau này gọi là “cơn ho 11/9”. Nó bao gồm những triệu chứng như ho khan dữ dội kéo dài hàng tháng. Đây là dấu hiệu ban đầu cho thấy đường hô hấp bị kích thích nghiêm trọng bởi bụi độc.
Sau vài năm, loạt bệnh mãn tính bắt đầu xuất hiện:
- Hen suyễn, COPD: đường thở bị tổn thương lâu dài.
- Viêm xoang, viêm thanh quản, viêm mũi họng mãn tính: gây nghẹt mũi, mất giọng, đau đầu kéo dài.
- Trào ngược dạ dày - thực quản (GERD): tỷ lệ cao hơn nhiều so với dân số chung, gây ợ nóng, đau rát, kèm theo ngưng thở khi ngủ, khiến sức khỏe tổng thể suy giảm.
Khoảng 8 năm sau, ung thư cũng bắt đầu gia tăng rõ rệt: lymphoma, leukemia, đa u tủy, ung thư tuyến giáp, phổi, vú, tuyến tiền liệt. Một số người mắc mesothelioma - loại ung thư đặc trưng khi tiếp xúc amiăng. Đây là bằng chứng cho thấy phơi nhiễm hóa chất có thể để lại hậu quả sau nhiều năm âm ỉ.
Tổn thương tinh thần khó hàn gắn
Không chỉ cơ thể, tinh thần của những người sống sót cũng bị tàn phá. Một nghiên cứu năm 2020 trên hơn 16.000 nhân viên cứu hộ cho thấy gần 50% cần hỗ trợ tâm lý, trong đó 20% mắc PTSD (rối loạn căng thẳng sau sang chấn), vốn là hội chứng thường xuất hiện ở những cựu chiến binh.
Ám ảnh về thi thể, hình ảnh đổ nát, tiếng kêu cứu… đã khắc sâu vào ký ức. Nhiều người mắc trầm cảm, rối loạn cảm xúc, suy giảm trí nhớ, thậm chí lệ thuộc vào rượu hoặc thuốc an thần để quên đi. Với họ, ký ức về 11/9 không bao giờ thật sự khép lại.
Hai thập kỷ sau, thế hệ 11/9 bắt đầu đối diện một thử thách mới: lão hóa. Nhưng quá trình này ở họ thường diễn ra sớm và nặng nề hơn. Các nghiên cứu ghi nhận nhiều nạn nhân xuất hiện triệu chứng giống sa sút trí tuệ khi mới ngoài 50 tuổi, sớm hơn nhiều so với mức trung bình dân số.
Điều này tương tự với cựu binh trở về từ vùng chiến sự: tiếp xúc với độc chất cộng với sang chấn tâm lý, làm tăng nguy cơ thoái hóa thần kinh. Đại dịch COVID-19 càng khoét sâu lỗ hổng này, khi nhóm có bệnh nền trở thành đối tượng dễ tổn thương nhất.
Bài học chưa bao giờ cũ
Năm 2001, những rủi ro từ bụi độc đã bị đánh giá thấp, và thiết bị bảo hộ chuyên dụng như mặt nạ P100 không được cung cấp kịp thời.
Đến nay, dù nhận thức đã khác, nhưng nhiều nơi vẫn lặp lại sai lầm. Tại vụ nổ ở Beirut (2020), được xem là vụ nổ phi hạt nhân lớn nhất từng được ghi nhận, cộng đồng cũng gần như không được hỗ trợ sức khỏe lâu dài sau vụ nổ.
Điều đó cho thấy: bảo vệ sức khỏe lực lượng cứu hộ và cộng đồng sau thảm họa vẫn chưa được coi trọng đúng mức. Việc rút ra bài học từ 11/9 không chỉ để tưởng nhớ các nạn nhân, mà còn là trách nhiệm trong tương lai, để không lặp lại những mất mát đã từng xảy ra.
