Tóc bạc có thể là dấu hiệu cho thấy cơ thể đang chống lại ung thư

Tóc bạc không chỉ là chuyện tuổi già

Tóc bạc từ lâu đã được xem như dấu hiệu rõ ràng nhất của sự lão hóa. Khi những sợi tóc chuyển sang màu xám hay trắng, ta thường nghĩ đơn giản rằng đó là hệ quả của thời gian, một sự xuống dốc tự nhiên của cơ thể.

Tuy nhiên, nghiên cứu mới đây đăng tải trên tạp chí Nature đang dần thay đổi cách nhìn này. Những sợi tóc bạc không chỉ là “vết tích” của tuổi tác, mà có thể là biểu hiện bên ngoài của một cơ chế phòng vệ tinh vi mà cơ thể dùng để tự bảo vệ mình khỏi ung thư.

Một nghiên cứu mới trên chuột đã tiết lộ cách cơ thể con người xử lý các tổn thương tế bào - một quá trình có liên quan chặt chẽ đến cả lão hóa và sự hình thành ung thư. Trong khi lão hóa làm suy yếu tế bào theo thời gian, thì ung thư lại xuất hiện khi tế bào hư hỏng không được sửa chữa và phát triển mất kiểm soát.

Chính từ mối liên hệ này, các nhà khoa học đã phát hiện một điều bất ngờ: việc tóc bạc có thể là một “biện pháp an toàn” mà cơ thể sử dụng để loại bỏ các tế bào có nguy cơ gây ung thư.

Gốc tế bào tạo sắc tố và sự hy sinh thầm lặng

Ở sâu trong nang tóc, có một nhóm tế bào gọi là tế bào gốc melanocyte. Chúng đóng vai trò sản xuất ra các tế bào tạo sắc tố (melanocyte) giúp tóc và da có màu sắc. Trong điều kiện bình thường, các tế bào gốc này hoạt động theo chu kỳ tái tạo đều đặn, đảm bảo tóc luôn có màu suốt phần lớn cuộc đời chúng ta.

Thế nhưng mỗi ngày, cơ thể phải hứng chịu nhiều tác nhân gây hại cho DNA, từ tia UV, hoá chất độc hại hay chính quá trình trao đổi chất tự nhiên. Những tổn thương này có thể tích tụ theo thời gian, làm tăng nguy cơ mắc các bệnh ung thư như ung thư da (melanoma).

Nghiên cứu mới cho thấy: khi DNA trong tế bào gốc melanocyte bị tổn thương nghiêm trọng, đặc biệt là đứt gãy sợi kép (double-strand breaks), các tế bào này sẽ chuyển sang trạng thái “seno-differentiation”. Đây là một quá trình mà trong đó, chúng trưởng thành vĩnh viễn thành tế bào tạo sắc tố rồi tự biến mất khỏi “hồ dự trữ” tế bào gốc. Hậu quả là không còn đủ tế bào sản xuất sắc tố mới và tóc dần bạc đi.

Nhưng điều này cũng đồng nghĩa với việc cơ thể đã chủ động loại bỏ một tế bào tiềm ẩn nguy cơ ung thư, trước khi nó có cơ hội trở thành mầm bệnh.

Mỗi sợi tóc bạc là một chiến thắng nhỏ của cơ thể

Việc tế bào gốc melanocyte bị hư hỏng "tự nguyện rời khỏi hàng ngũ” sau khi bị tổn thương là một chiến lược phòng vệ chặt chẽ của cơ thể, được điều khiển qua các tín hiệu nội bộ giữa tế bào với nhau.

Thay vì để các tế bào hư tổn tích tụ và có thể đột biến thành ung thư, cơ thể lựa chọn cách “hy sinh” sớm bằng cách dừng sản xuất sắc tố, đổi lại là ngăn chặn ung thư từ trong trứng nước.

Vì vậy, theo lời các nhà khoa học, mỗi sợi tóc bạc có thể là minh chứng cho một chiến thắng thầm lặng, khi một tế bào chọn cách "hy sinh", để bảo vệ toàn bộ cơ thể. Tóc bạc lúc này không chỉ là dấu hiệu của tuổi tác, mà còn là biểu tượng của quá trình tự bảo vệ kéo dài hàng triệu năm tiến hóa của con người.

Tuy nhiên, câu chuyện không dừng lại ở đó. Không phải lúc nào tế bào cũng làm đúng “quy trình tự hủy” này.

Khi cơ chế bảo vệ bị phá vỡ và ung thư hình thành

Trong nghiên cứu, các nhà khoa học đã thử kích thích tế bào gốc tạo sắc tố bằng các yếu tố gây ung thư mạnh như tia cực tím (UV) và hóa chất độc. Kết quả bất ngờ là: dưới áp lực của những tác nhân này, nhiều tế bào không còn tuân theo quá trình “seno-differentiation” nữa.

Thay vì tự hủy, chúng lại tiếp tục phân chia và sinh sôi, mặc cho DNA đã bị hỏng. Điều đáng lo ngại là các mô xung quanh lại còn gửi tín hiệu thúc đẩy quá trình phân chia này. Hệ quả là tạo ra một môi trường lý tưởng cho ung thư da ác tính (melanoma) phát triển.

Các nhà khoa học gọi hiện tượng này là “số phận đối nghịch” - khi cùng một loại tế bào gốc nhưng có thể rẽ theo hai hướng hoàn toàn khác nhau: hoặc hy sinh vì cơ thể (dẫn đến tóc bạc), hoặc bị lôi kéo bởi môi trường ung thư và trở thành mầm bệnh.

Điều này giúp giải thích vì sao tóc bạc không phải là "vắc xin" chống ung thư, nhưng là hệ quả của một cơ chế bảo vệ tích cực. Ngược lại, nếu cơ chế này bị rối loạn hoặc phá hủy bởi các chất gây ung thư, thì nguy cơ xuất hiện khối u là rất cao.

Hai mặt của một cơ chế sinh tồn

Từ phát hiện này, các nhà khoa học bắt đầu nhìn nhận tóc bạc và ung thư không phải là hai hiện tượng tách biệt, mà là hai mặt của cùng một cuộc đấu tranh sinh học giữa cơ thể và nguy cơ đột biến.

Tóc bạc cho thấy cơ thể vẫn đang cảnh giác, vẫn đang chiến đấu bằng cách loại bỏ những tế bào nguy hiểm. Nhưng khi cơ chế đó bị phá vỡ, ung thư có thể hình thành.

Tuy nhiên, cần lưu ý rằng, phần lớn kết quả này vẫn đến từ nghiên cứu trên chuột. Vẫn cần thêm nhiều bằng chứng trên người để khẳng định rằng các tế bào gốc melanocyte ở người hoạt động tương tự. Mỗi loài có sự khác biệt nhất định về sinh học, lối sống và di truyền, nên kết luận cho con người vẫn còn là chặng đường phía trước.

Dẫu vậy, nghiên cứu này mở ra cánh cửa mới cho cả ngành ung thư học lẫn khoa học lão hóa. Nếu có thể kiểm soát được tín hiệu điều khiển tế bào gốc, ví dụ như đẩy chúng đi theo hướng hy sinh an toàn thay vì sinh sôi nguy hiểm, chúng ta có thể tạo ra những phương pháp giúp cơ thể tự ngăn ung thư hiệu quả hơn khi về già.

*Nội dung bài viết được biên soạn nhằm mục đích cung cấp thông tin sức khỏe hữu ích, không thay thế cho chẩn đoán hay điều trị y khoa. Nếu bạn có vấn đề về sức khỏe, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên khoa.