Hiện nay, theo ước tính ADHD ảnh hưởng đến khoảng 6 - 9% trẻ em và 4 - 5% người trưởng thành trên toàn thế giới, tương đương với hơn 366 triệu người.

ADHD là một tình trạng thần kinh, không phải do “thiếu cố gắng”

Trong suốt tháng 10, các tổ chức tại nhiều quốc gia tổ chức hội thảo, chiến dịch mạng xã hội, buổi chia sẻ tại trường học, đào tạo nơi làm việc, gây quỹ và hoạt động vận động chính sách. Những sự kiện này nhằm nhấn mạnh rằng: ADHD là một rối loạn có cơ sở sinh học rõ ràng, không phải do cha mẹ nuông chiều, trẻ “nghịch quá” hay người lớn “thiếu ý chí”.

ADHD thường tồn tại suốt đời, với khoảng 60 - 70% người được chẩn đoán từ nhỏ vẫn tiếp tục có triệu chứng khi trưởng thành. Trẻ gái, phụ nữ và người lớn có ADHD thường bị bỏ sót do các biểu hiện không điển hình, dễ bị hiểu nhầm là “mơ màng”, “thiếu tập trung”, “dễ quên” thay vì nhận diện đúng là một rối loạn.

Hiểu đúng về ADHD

ADHD là rối loạn phát triển thần kinh, thể hiện qua mẫu hành vi kéo dài liên quan đến thiếu tập trung, tăng động hoặc bốc đồng, gây ảnh hưởng đến học tập, công việc hoặc cuộc sống.

Có 3 kiểu biểu hiện chính:

• Thiên về thiếu tập trung: dễ xao nhãng, khó tổ chức, hay quên việc.
• Thiên về tăng động, bốc đồng: nói nhiều, hay ngắt lời, không thể ngồi yên.
• Kết hợp cả hai dạng trên.

Nhiều người hiểu nhầm ADHD chỉ là “thiếu tập trung”, nhưng thực chất là sự khác biệt trong cấu trúc và hoạt động não bộ, đặc biệt ở vùng điều khiển chú ý và kiểm soát hành vi.

Một số lầm tưởng phổ biến:

• ADHD chỉ xảy ra ở trẻ em → Sai: người lớn cũng bị, chỉ là biểu hiện khác đi.
• ADHD do cha mẹ nuông chiều → Sai: ADHD có tính di truyền cao (70 - 80%).
• Người ADHD chỉ cần cố gắng hơn → Sai: Đây là rối loạn thần kinh, không thể “ý chí” là vượt qua.
• Thuốc ADHD nguy hiểm → Sai: Khi dùng đúng cách, thuốc giúp cải thiện chức năng não, giảm nguy cơ lạm dụng chất kích thích, chứ không gây nghiện.

Nếu không được chẩn đoán và hỗ trợ, người ADHD có thể gặp nhiều hệ lụy: lo âu, trầm cảm, tự ti, thất nghiệp, tai nạn, đổ vỡ các mối quan hệ, và khó khăn tài chính do mất kiểm soát chi tiêu hoặc quản lý công việc. Nhưng nếu được điều trị đúng, họ có thể phát huy tiềm năng cao nhờ vào óc sáng tạo, sự bền bỉ và khả năng tập trung cao độ (hyperfocus) vào điều mình đam mê.

ADHD và xu hướng thần kinh đa dạng (neurodiversity)

Ngày nay, nhiều người bắt đầu nhìn ADHD qua lăng kính “thần kinh đa dạng”, tức là não bộ con người có nhiều dạng khác nhau, không phải ai cũng vận hành giống nhau. ADHD không chỉ là khuyết điểm, mà còn là một dạng khác biệt có thể mang lại thế mạnh riêng: óc sáng tạo, khả năng kết nối ý tưởng, sự kiên trì và tư duy khác biệt.

Tuy nhiên, vẫn còn nhiều rào cản:

• Nhiều người vẫn cho rằng ADHD là “lý do biện hộ cho kém cỏi”.
• Rào cản tài chính, thiếu chuyên gia, hoặc thiên kiến giới tính khiến người lớn, đặc biệt là phụ nữ, khó được chẩn đoán đúng.
• Trên mạng xã hội lan truyền nhiều thông tin sai lệch về điều trị, chống thuốc, và khuyến khích tự chẩn đoán không có cơ sở.