Tết Đoan Ngọ: Ăn gì, làm gì để khỏe mạnh theo quan niệm người xưa?

Mùng 5 tháng 5 âm lịch – ngày Tết Đoan Ngọ từ lâu đã được xem là dịp quan trọng để “diệt sâu bọ”, không chỉ ở đồng ruộng mà cả trong chính cơ thể con người. Giữa thời điểm giao mùa oi bức, khi dịch bệnh và cảm mạo dễ bùng phát, ông bà ta đã sáng tạo nên những phong tục đặc biệt để thanh lọc cơ thể, giải nhiệt và giữ gìn sức khỏe. Vậy đâu là những quan niệm dân gian vẫn còn giá trị đến ngày nay?

Ý nghĩa sức khỏe của Tết Đoan Ngọ

Theo quan niệm xưa, mùng 5 tháng 5 là thời điểm chuyển giao quan trọng trong năm, khi thời tiết nắng nóng nhất, cơ thể dễ suy yếu, côn trùng phát triển mạnh và dịch bệnh có nguy cơ bùng phát. Chính vì thế, người xưa tin rằng đây là lúc "âm dương xung khắc", sức khỏe dễ bị ảnh hưởng và cần được thanh lọc, điều hòa.

Tết Đoan Ngọ vì thế trở thành dịp đặc biệt để con người chủ động phòng bệnh – từ thể chất đến tinh thần. Người dân quan niệm đây là “ngày trừ tà – diệt sâu bọ”, không chỉ là sâu bọ mùa màng mà còn là "sâu bọ trong người", tức những mầm bệnh, vi khuẩn có hại trú ngụ trong cơ thể. Các phong tục trong ngày này đều xoay quanh việc thanh lọc cơ thể, cân bằng khí huyết, giải nhiệt và phòng ngừa bệnh tật.

Những hoạt động truyền thống gắn liền với sức khỏe trong ngày Tết Đoan Ngọ

1. Ăn các loại quả chua, rượu nếp để “diệt sâu bọ”

Một trong những nghi thức phổ biến nhất trong ngày Tết Đoan Ngọ là ăn rượu nếp cái, kèm theo các loại trái cây có vị chua như mận, vải, xoài non, dứa... vào buổi sáng sớm. Theo quan niệm dân gian, đây là thời điểm mà “sâu bọ” trong người, được hiểu là các vi khuẩn gây hại hoặc ký sinh đang “ngủ yên” và yếu nhất, nên dễ bị tiêu diệt khi ăn những thực phẩm có tính nóng, lên men hoặc chua.

Đặc biệt, rượu nếp được xem là món ăn có tác dụng kích thích tiêu hóa, tăng cường vi sinh có lợi và làm ấm bụng, rất phù hợp trong điều kiện thời tiết oi nóng dễ rối loạn tiêu hóa.

2. Tắm lá thuốc, xông hơi để thanh lọc cơ thể

Nhiều vùng miền có phong tục tắm bằng các loại lá cây thuốc như lá bưởi, sả, ngải cứu, hương nhu... vào ngày này. Đây là cách xông hơi hoặc tắm gội giúp làm sạch cơ thể, thư giãn tinh thần và phòng tránh cảm mạo do thay đổi thời tiết. Việc tắm lá còn được xem là cách “gột rửa khí xấu”, mang lại cảm giác thư giãn và an lành.

Trong y học cổ truyền, những loại lá này có tính kháng khuẩn, giúp làm sạch da, thông mạch lạc và giải cảm rất hiệu quả.

3. Treo ngải cứu, xương rồng trước cửa để xua tà – bảo vệ sức khỏe

Người xưa tin rằng cây ngải cứu, xương rồng, hoặc bùa ngũ sắc có thể xua đuổi tà khí và trừ khử những yếu tố xấu gây bệnh. Dù mang màu sắc tâm linh, nhưng các loại cây như ngải cứu thực tế có dược tính cao, giúp chống viêm, giảm đau và hỗ trợ điều trị một số bệnh về cơ – xương – khớp.

Việc treo cây thuốc trước cửa còn là một cách nhắc nhở về ý thức giữ gìn sức khỏe và môi trường sống lành mạnh.

4. Uống các loại nước mát, nước lá giúp thanh nhiệt

Thời tiết tháng 5 âm lịch thường rất nóng bức. Vì vậy, trong ngày này, nhiều gia đình nấu nước lá như nước mía lau, nước sâm, nước râu ngô, nước đậu đen... để thanh nhiệt, giải độc và làm mát cơ thể. Đây là thói quen dân gian có cơ sở khoa học, bởi các loại nước này đều có tác dụng lợi tiểu, hỗ trợ gan thận và ngăn ngừa tình trạng nóng trong.

5. Tránh vận động mạnh, nghỉ ngơi điều độ

Tết Đoan Ngọ còn là dịp người dân nhắc nhau điều chỉnh nhịp sống. Do thời tiết oi bức và dễ gây mệt mỏi, trong ngày này nhiều người chọn nghỉ ngơi, tránh lao lực, dành thời gian để chăm sóc bản thân và người thân – từ đó nuôi dưỡng tinh thần khỏe mạnh và sự kết nối gia đình.

Lưu giữ giá trị truyền thống – gìn giữ sức khỏe hiện đại

Dù các quan niệm dân gian có thể không hoàn toàn phù hợp với y học hiện đại, nhưng phần lớn các phong tục trong Tết Đoan Ngọ đều xoay quanh triết lý rất đúng: biết lắng nghe cơ thể, thanh lọc bên trong, chăm sóc từ những điều nhỏ nhất và đề cao sự phòng bệnh.

Ngày nay, khi nhịp sống hiện đại khiến con người dễ lơ là việc chăm sóc bản thân, Tết Đoan Ngọ như một lời nhắc nhở nhẹ nhàng nhưng sâu sắc: sức khỏe không chỉ đến từ thuốc men mà còn đến từ sự hòa hợp với tự nhiên và thói quen sinh hoạt đúng đắn.