Tâm lý học về sự sáng tạo

Sáng tạo không chỉ là khả năng phát triển ý tưởng mới mà còn là cách nhìn nhận thế giới với góc nhìn độc đáo. Hiểu về tâm lý sáng tạo giúp chúng ta nhận ra những yếu tố nào thúc đẩy khả năng sáng tạo và cách chúng ta có thể cải thiện nó trong cuộc sống hàng ngày.

Sáng tạo được định nghĩa như thế nào?

Nghiên cứu về sáng tạo không phải là điều dễ dàng. Đây là một chủ đề phức tạp, và không có sự đồng thuận rõ ràng về cách định nghĩa nó. Nhiều định nghĩa phổ biến cho rằng đây là xu hướng giải quyết vấn đề hoặc tạo ra những điều mới một cách độc đáo.

Hai thành phần chính bao gồm:

• Tính mới mẻ: Ý tưởng cần phải là điều gì đó hoàn toàn mới, không chỉ đơn thuần là mở rộng một cái đã có.
• Tính chức năng: Ý tưởng đó phải có thể hoạt động và có ích trong thực tế.

Khi nào thì sự sáng tạo xuất hiện?

Trong cuốn sách “Sáng Tạo: Dòng Chảy và Tâm Lý Học Khám Phá và Phát Minh”, nhà tâm lý học Mihaly Csikszentmihalyi đã chỉ ra rằng sáng tạo thường xuất hiện trong một số tình huống cụ thể.

• Những người có tính cách kích thích, thú vị và sở hữu nhiều suy nghĩ khác thường.
• Những người nhìn nhận thế giới với góc nhìn mới, đưa ra những ý tưởng sâu sắc và có những khám phá quan trọng trong cuộc sống. Những cá nhân này thường có những phát hiện chỉ họ mới biết.
• Những người tạo ra những thành tựu, phát minh lớn, được cả thế giới biết đến, như các nhà phát minh và nghệ sĩ nổi tiếng như Thomas Edison và Pablo Picasso.

Các loại sáng tạo

Các chuyên gia cũng phân chia sáng tạo thành nhiều loại khác nhau. Mô hình “4C” phân loại thành bốn loại:

• “Mini-C”: Những ý tưởng và phát hiện có ý nghĩa cá nhân, chỉ riêng mình người sáng tạo biết.
• “Little-C”: Liên quan đến tư duy và giải quyết vấn đề hàng ngày. Loại sáng tạo này giúp mọi người giải quyết những vấn đề trong cuộc sống và thích ứng với môi trường thay đổi.
• “Pro-C”: Diễn ra giữa những người chuyên nghiệp có kỹ năng và sáng tạo trong lĩnh vực của họ. Họ sáng tạo trong nghề nghiệp nhưng không đạt được danh tiếng.
• “Big-C”: Là những tác phẩm và ý tưởng lớn được công nhận trong một lĩnh vực nhất định, thường dẫn đến danh tiếng và sự công nhận toàn cầu, như những phát minh đổi mới trong y tế, công nghệ và nghệ thuật.

Cần gì để sáng tạo?

Theo Csikszentmihalyi, những người sáng tạo thường sở hữu một số đặc điểm quan trọng giúp họ tư duy đổi mới. Một số đặc điểm này bao gồm:

• Năng lượng: Những người sáng tạo thường có nhiều năng lượng cả về thể chất lẫn tinh thần, nhưng họ cũng dành nhiều thời gian để suy nghĩ và phản ánh.
• Trí thông minh: Các nhà tâm lý học đã nhận ra rằng trí thông minh đóng vai trò quan trọng trong việc đưa ra những phát kiến mới. Trong nghiên cứu nổi tiếng về trẻ em có năng khiếu của Terman, các nhà nghiên cứu phát hiện rằng mặc dù IQ cao cần thiết cho sáng tạo, không phải ai có IQ cao cũng có được điều này. Csikszentmihalyi cho rằng những người họ cần thông minh, nhưng cũng phải nhìn nhận mọi thứ theo cách mới lạ, thậm chí đôi khi ngây thơ.
• Kỷ luật: Những người sáng tạo không chỉ ngồi chờ đợi cảm hứng. Họ có tính cách vui vẻ nhưng cũng kỷ luật trong việc theo đuổi công việc và đam mê của mình.

Mối quan hệ với tính cách

Một số đặc điểm tính cách cũng có liên quan đến khả năng sáng tạo. Theo lý thuyết năm đặc điểm chính về tính cách, con người có năm khía cạnh cơ bản:

• Mở lòng
• Cẩn thận
• Hướng ngoại
• Dễ gần
• Tính lo âu

Mỗi khía cạnh này có thể có nhiều mức độ khác nhau, từ cao đến thấp.

Đặc biệt, tính mở lòng với trải nghiệm được xem là đặc điểm liên quan chặt chẽ đến sáng tạo. Những người có tính cách này thường cởi mở với những ý tưởng và trải nghiệm mới, thích khám phá điều mới và gặp gỡ người khác.

Ngoài ra, các yếu tố khác như động lực nội tại, sự tò mò và tính kiên trì cũng góp phần vào việc theo đuổi ý tưởng mới và tìm kiếm giải pháp.

Cách tăng cường khả năng sáng tạo

Dù một số người dường như có khả năng sáng tạo tự nhiên, bạn vẫn có thể làm nhiều điều để nâng cao khả năng này.

Một số chiến lược hữu ích bao gồm:

• Mở lòng: Không chỉ đơn thuần là ngồi chờ đợi cảm hứng, những người sáng tạo cần dành thời gian để làm việc và sản xuất ra điều mới. Mặc dù không phải nỗ lực nào cũng thành công, nhưng việc thực hành liên tục giúp bạn phát triển kỹ năng sáng tạo.
• Dành thời gian cho việc này: Bên cạnh việc kiên trì, hãy dành một khoảng thời gian cụ thể mỗi ngày hoặc mỗi tuần để suy nghĩ, thực hành, học hỏi hoặc sáng tạo.

Csikszentmihalyi đã lưu ý rằng sáng tạo đòi hỏi sự kết hợp giữa góc nhìn mới và kỷ luật. Như Thomas Edison đã nói, thiên tài là 1% cảm hứng và 99% công sức.

Sáng tạo là một chủ đề phức tạp và các nhà nghiên cứu vẫn đang cố gắng hiểu rõ những yếu tố nào góp phần vào khả năng tư duy. Mặc dù một số người có khả năng sáng tạo bẩm sinh, nhưng vẫn có nhiều cách để phát triển và củng cố khả năng này.

Maya Angelou cũng từng nói rằng việc tư duy sáng tạo sẽ thúc đẩy sự phát triển lớn hơn: “Điều quan trọng là phải sử dụng nó. Bạn không thể sử dụng hết sự sáng tạo. Càng sử dụng, bạn càng có nhiều hơn.”

Theo Understanding the Psychology of Creativity and the Big Five