Công nghệ gieo mây: Có thật sự ‘hô mưa gọi gió’?
Có thật sự tồn tại công nghệ giúp con người điều khiển mưa nắng? Ý tưởng tưởng như bước ra từ truyện viễn tưởng này thực ra đã được các nhà khoa học theo đuổi từ hơn 80 năm trước, với tên gọi Cloud Seeding - gieo mây nhân tạo.
Cơ chế hoạt động của Cloud Seeding
Mây vốn chứa hàng triệu giọt nước li ti hoặc tinh thể băng, nhưng để chúng rơi xuống thành mưa cần có một “hạt nhân” cho giọt nước bám vào và lớn dần.
Cloud Seeding lợi dụng nguyên lý này bằng cách đưa vào mây các hạt như iodide bạc, muối hoặc đá khô. Máy bay, tên lửa hay thiết bị dưới mặt đất sẽ phun chúng vào đúng khu vực có mây, kích thích giọt nước nặng lên và rơi xuống. Nói nôm na, công nghệ này không “tạo mưa từ hư không” mà chỉ “vắt thêm vài giọt” từ những đám mây đã sẵn hơi nước.
Về nguyên lý, Cloud Seeding không thể dọn mây hay tạo bầu trời trong xanh từ hư không. Nhưng nó có thể “điều chỉnh thời điểm mưa” bằng cách kích mưa rơi sớm ở nơi khác.
Nếu dự báo cho thấy mây mang hơi ẩm sẽ di chuyển vào một thành phố đúng lúc diễn ra sự kiện, người ta có thể phóng tên lửa hoặc dùng máy bay gieo hạt iodide bạc vào trước khi mây tới. Nhờ đó, mưa sẽ rơi xuống ở khu vực ngoại ô, và khi mây bay vào trung tâm thành phố thì đã “vơi nước”, ít có khả năng đổ mưa nữa.
Điều kiện để làm được điều này là phải có mây đủ ẩm sẵn từ trước, nếu không thì gieo cũng vô ích. Đồng thời, dự báo thời tiết cần chính xác để tính toán “gieo mây” ở đâu, lúc nào, sao cho mưa rơi hết trước khi đến khu vực cần trời đẹp.
Nhiều nghiên cứu độc lập cho thấy Cloud Seeding chỉ có thể tăng lượng mưa hoặc tuyết khoảng 5–20% trong điều kiện lý tưởng. Một số dự án ở Ấn Độ và Mỹ ghi nhận kết quả tích cực, nhưng cũng có những nơi hầu như không khác biệt.
Giới khoa học đồng thuận rằng công nghệ này không thể tạo ra mây mới, không thể xua tan bão lớn, càng không thể gây ra lũ lụt cực đoan.
Các quốc gia từng ứng dụng Cloud Seeding
Mỹ: Từ thập niên 1940, Mỹ thử nghiệm Cloud Seeding để tăng lượng tuyết ở vùng núi, hỗ trợ tích trữ nước chống hạn. Một số bang như Texas còn dùng trong nông nghiệp, nhưng hiệu quả chỉ ở mức tăng thêm 5–20% lượng mưa.
Trung Quốc: Nổi bật với chiến dịch Olympic Bắc Kinh 2008, họ bắn hơn một nghìn rocket iodide bạc để giữ trời quang cho lễ khai mạc. Ngoài ra, Trung Quốc thường ứng dụng công nghệ này để chống hạn và giảm mưa đá.
Nga: Từ những năm 1990, Nga sử dụng Cloud Seeding để đảm bảo thời tiết khô ráo trong các dịp duyệt binh và lễ hội. Ví dụ năm 2005, Không quân Nga được lệnh ngăn mưa rơi xuống Moscow trước lễ duyệt binh.
UAE: Với khí hậu sa mạc, Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất triển khai hàng trăm chuyến bay gieo mây mỗi năm. Đây là chiến lược dài hạn để bổ sung nguồn nước, bên cạnh các dự án khử mặn.
Ấn Độ: Một số bang như Maharashtra đã thử nghiệm Cloud Seeding trong hạn hán, kết quả cho thấy lượng mưa tăng khoảng 10–25%. Công nghệ này chủ yếu nhằm cứu trợ cục bộ cho nông dân vùng khô hạn.
Tranh cãi về Cloud Seeding
Ngoài vấn đề hiệu quả, Cloud Seeding còn gây tranh luận về tính an toàn. Một số lo ngại rằng iodide bạc tích tụ lâu dài có thể ảnh hưởng đến môi trường và sức khỏe, dù hiện tại các báo cáo đều cho thấy liều lượng đang sử dụng chưa gây hại đáng kể.
Công chúng cũng thường nhầm lẫn Cloud Seeding với Geoengineering - công nghệ điều chỉnh khí hậu toàn cầu, dẫn tới những đồn đoán quá mức. Bên cạnh đó, chi phí triển khai không nhỏ và khó chứng minh hiệu quả tức thì khiến nhiều nơi còn do dự, thậm chí cấm hẳn công nghệ này.
Giấc mơ chạm vào mây
Cloud Seeding phản ánh khát vọng lâu đời của con người: muốn “hô mưa gọi gió”. Thế nhưng cho tới nay, nó chỉ là một công cụ nhỏ, bổ sung thêm vài giọt nước trong cuộc chiến chống hạn hán.
Quan trọng hơn, nghiên cứu gieo mây đã giúp các nhà khoa học hiểu sâu hơn về cách mây hình thành, về mối quan hệ giữa khí quyển và khí hậu. Trong một thế giới ngày càng nóng lên vì biến đổi khí hậu, bài học từ Cloud Seeding có lẽ không nằm ở chỗ “ta đã tạo thêm bao nhiêu cơn mưa”, mà là “ta hiểu thêm điều gì về bầu trời” để quản lý nguồn nước và bảo vệ Trái Đất tốt hơn.