Khi cắt mất đi một bộ phận, não bộ chúng ta không nhận ra điều đó
Trong nhiều thập kỷ, các nhà khoa học tin rằng khi một chi thể bị cắt bỏ, não bộ sẽ nhanh chóng tái tổ chức lại "bản đồ" cơ thể. Nhưng theo nghiên cứu mới, bộ não con người kiên định hơn nhiều so với chúng ta tưởng.
Não bộ của chúng ta chứa một "bản đồ" chi tiết về cơ thể, với các vùng phụ trách những phần khác nhau: bàn tay, ngón chân, môi… Khi một bộ phận bị mất đi, câu hỏi đặt ra là: bản đồ này thay đổi ra sao?
Trong nhiều năm, giới khoa học cho rằng, bản đồ thần kinh sẽ tự tái tổ chức lại, dựa trên nền tảng của lý thuyết “tính dẻo thần kinh ở người trưởng thành”. Từ đó, nhiều phương pháp trị liệu được phát triển để “sửa chữa” những bản đồ bị cho là đang xáo trộn sau khi mất chi.
Thế nhưng, nghiên cứu theo dõi ba bệnh nhân mất cánh tay cho thấy điều ngược lại: bản đồ não vẫn ổn định, ngay cả nhiều năm sau phẫu thuật (5 năm).
Trước khi bệnh nhân phẫu thuật, các nhà khoa học đã quét não bằng máy MRI khi họ cử động từng ngón tay, ngón chân, môi… Sau phẫu thuật, họ được yêu cầu “cử động” các ngón tay đã mất - những chuyển động chi giả tưởng.
Điều đáng ngạc nhiên là bản đồ bàn tay trong não không hề bị xóa bỏ hay thay thế. Sự ổn định này lý giải vì sao phần lớn người mất chi vẫn có cảm giác rõ ràng rằng chi của mình còn tồn tại.
Lý giải cơn đau chi giả tưởng
Đối với nhiều bệnh nhân, chi giả tưởng không chỉ là cảm giác chi đã mất đi vẫn tồn tại, mà còn là những cơn đau đớn dữ dội, nóng rát, châm chích, nhói buốt. Trước đây, giả thuyết “não tái tổ chức” được xem là thủ phạm, dẫn đến hàng loạt phương pháp trị liệu từ hộp gương cho đến thực tế ảo.
Nhưng, khi biết rằng bản đồ não vẫn nguyên vẹn, các nhà khoa học kết luận rằng thủ phạm thực sự nằm ở dây thần kinh bị cắt. Khi mất kết nối, những dây thần kinh này tạo thành cụm rối và gửi tín hiệu sai về não, khiến người bệnh cảm thấy đau ở phần cơ thể vốn đã không còn.
Khám phá này đang mở ra hướng tiếp cận mới. Các kỹ thuật phẫu thuật hiện đại tập trung vào việc bảo tồn đường dẫn thần kinh để tránh cụm rối, giảm đau và duy trì sự kết nối với bản đồ não.
Quan trọng hơn, nghiên cứu cũng mang đến triển vọng cho lĩnh vực chi giả và giao diện não - máy tính. Vì bản đồ não của chi thể vẫn còn, các thiết bị có thể tận dụng để “giải mã” ý định vận động, hoặc thậm chí kích thích điện để tái tạo cảm giác. Nói nôm na dễ hiểu, một ngày nào đó, người mất chi có thể điều khiển chi giả tự nhiên và cảm nhận được nó như chi thật.
Điều mà nghiên cứu này chỉ ra thật đáng kinh ngạc: não bộ giữ một mô hình ổn định của cơ thể, ngay cả khi mất đi đầu vào cảm giác. Với người mất chi, điều này có thể là nguồn gốc gây đau, nhưng đồng thời cũng là tài nguyên quý giá cho công nghệ phục hồi trong tương lai.