Cha ông ta đã giữ gìn sức khỏe trên chiến trường như thế nào?

Không có bác sĩ chuyên khoa, không có bệnh viện hiện đại, càng không có thuốc men đầy đủ, nhưng cha ông ta vẫn sống, chiến đấu và chiến thắng.

Những phương thức chăm sóc sức khỏe thời ấy vừa sáng tạo, vừa rất đời thường, nhưng hiệu quả đến mức nhiều bài học vẫn còn nguyên giá trị cho đến ngày nay.

Viên B3min - "thuốc bổ chiến trường" từ giun đất

Tại mặt trận Tây Nguyên, sốt rét ác tính từng là "kẻ thù thứ hai" của bộ đội. Thiếu thuốc men, suy dinh dưỡng, điều kiện vệ sinh kém khiến sức đề kháng của lính ta sụt giảm nghiêm trọng.

Trong hoàn cảnh ấy, một sáng kiến y tế đặc biệt ra đời: viên B3min - một loại "thuốc bổ" được điều chế từ chính... giun đất, dựa trên bài thuốc địa long của đông y.

Vào mùa mưa, giun đất bò đầy trên mặt đất rừng. Các cán bộ quân y đã tiến hành thu gom, rửa sạch, sau đó cô đặc lại bằng cách nấu thành cao và phối trộn với bột sắn thành viên nén, gọi là B3min.

Những viên này sau đó đã được đưa ra miền Bắc để kiểm nghiệm thành phần. Kết quả cho thấy, B3min chứa đầy đủ các acid amin thiết yếu, những chất mà cơ thể không tự tổng hợp được nhưng lại rất cần cho quá trình tái tạo tế bào, phục hồi thể lực.

Theo Thiếu tướng, bác sĩ Nguyễn Tụ, việc bổ sung B3min giúp bộ đội ở Tây Nguyên không chỉ tăng thể lực mà còn giảm rõ rệt tỉ lệ mắc sốt rét ác tính. Đây được xem là một trong những sáng kiến dinh dưỡng rẻ tiền mà hiệu quả bậc nhất trong lịch sử quân y Việt Nam.

Cao từ xương voi - xưởng dược di động giữa rừng

Một "bài thuốc bổ" khác cũng ra đời từ sự sáng tạo không giới hạn của những chiến chiến sĩ quân y đó chính là cao xương voi.

Trong những trận đánh lớn, khi săn được voi mà không thể mang thịt về do thiếu phương tiện bảo quản, quân y đã quyết định tận dụng phần xương còn lại để nấu cao ngay tại chỗ. Họ dựng bếp giữa rừng, đốt lửa hàng ngày trong nhiều tuần để nấu xương thành dạng cao đặc.

Cao này sau đó được chia thành từng hộp nhỏ, đưa về các đơn vị làm thực phẩm bồi bổ cho thương bệnh binh. Không những giàu canxi, phospho, mà còn giúp phục hồi sức khỏe nhanh chóng sau những đợt hành quân dài ngày hoặc điều trị vết thương nặng. Có những bộ xương voi cho ra hàng tạ cao, trở thành cứu cánh thực phẩm cho cả trung đội trong suốt thời gian dài.

"Ăn tốt - Đi tốt - Ngủ tốt" trong chiến dịch Điện Biên Phủ

Giữ sức khỏe không chỉ nằm ở thuốc men mà còn là chiến lược tổng thể. Trong chiến dịch Điện Biên Phủ, bác sĩ Từ Giấy - Phó cục trưởng Cục Quân nhu kiêm Viện trưởng Viện Nghiên cứu ăn - mặc quân đội - đã đề xuất nguyên tắc "ba tốt" để đảm bảo thể lực cho hàng vạn bộ đội hành quân hàng trăm cây số.

• Ăn tốt: Mỗi chiến sĩ phải được ăn ít nhất một bữa cơm nóng mỗi ngày. Nước uống bắt buộc đun sôi. Tuyệt đối không dùng thực phẩm ôi thiu.
• Đi tốt: Sau mỗi chặng hành quân, bộ đội được yêu cầu ngâm chân bằng nước ấm (hâm bằng bếp củi, trong hố lót nylon). Việc này giúp giảm phồng rộp, mỏi cơ, tránh viêm khớp.
• Ngủ tốt: Khi đóng quân, hầm trú ẩn phải đủ cao để nằm duỗi chân. Bộ đội trải lá khô làm đệm, lát ván gỗ lót sàn, hun khói chống muỗi, tránh sốt rét.

Nhờ chiến lược khoa học và kỷ luật này, tỉ lệ quân số khỏe mạnh của ta khi bước vào trận đạt đến 95%.

Sát trùng bằng cồn tự chế

Một trong những khó khăn lớn nhất của quân y thời chiến là thiếu cồn sát trùng. Không có nguồn cung công nghiệp, các y sĩ đã học cách làm men theo phương pháp của người dân tộc, tận dụng gạo hẩm hoặc mật mía để lên men.

Sau đó, họ dùng các vật liệu tận dụng từ vỏ máy bay, bình nhôm, nồi hỏng… để chế thành nồi chưng cất rượu. Qua nhiều lần chưng cất, thu được rượu có nồng độ lên đến 90°, sử dụng thay cồn y tế để sát khuẩn kim tiêm, rửa vết thương, làm sạch tay trước khi phẫu thuật. Việc sản xuất này được thực hiện ngay trong rừng, giữa những lán trại dã chiến, trở thành "nhà máy dược" mini giữa lòng chiến khu.

Lá chuối non hỗ trợ thương binh bỏng

Bom Napalm và chất cháy trong chiến tranh gây ra những vết bỏng cực kỳ nghiêm trọng. Trong điều kiện không có thuốc mỡ chuyên dụng hay gạc y tế, quân y đã nghĩ ra một cách: sử dụng lá chuối non hấp chín để thay thế.

Lá chuối được lựa chọn kỹ, hấp để làm mềm và tiệt trùng, sau đó được đục lỗ nhỏ để thoát khí và dịch. Khi đắp lên vùng bỏng, lá giúp làm dịu vết thương, ngăn tiếp xúc với không khí, hạn chế nhiễm trùng. Lá mềm, dễ thay thế, không dính vào mô hoại tử là giải pháp cứu thương hiệu quả trong hoàn cảnh bất khả kháng. Về sau, phương pháp này còn được dân gian áp dụng trong các trường hợp bỏng nhẹ tại nhà.

Trong bóng tối của những cánh rừng, nơi mà sự sống - cái chết chỉ cách nhau một liều thuốc, những chiến sĩ áo trắng không súng đã chiến đấu theo cách của riêng họ.

Bằng sáng kiến, bằng kinh nghiệm dân gian, và trên hết là bằng tinh thần tận tụy không lùi bước, họ đã góp phần làm nên chiến thắng từ những điều giản dị nhất.

Hải Bình