"Cơ chế" sống lâu trăm tuổi: bệnh né mình, hay mình né bệnh?

Họ không chỉ về đích muộn hơn, mà dọc đường còn ít vấp bệnh hơn, và mỗi cú vấp cũng đến trễ hơn người khác.

Hai nghiên cứu siêu dài hơi ở Thụy Điển vừa bóc tách ra được những bí quyết sau: vấn đề ở những người sống lâu không phải là họ giỏi "chiến đấu" với bệnh tật, mà là họ ít phải chiến đấu, tất cả nhờ vào sự trì hoãn (thậm chí có thể tránh được) trước nhiều bệnh lớn.

Nghiên cứu nói gì?

• Mẫu cực lớn: hơn 170.000 người sinh 1912-1922 (theo dõi ~40 năm) và 274.000 người sinh 1920-1922 (theo dõi ~30 năm).
• Cách làm gọn ghẽ: so sánh cùng thế hệ sinh để hạn chế “lệch thời đại”.
• Kết luận lặp lại ở cả hai nghiên cứu: người trăm tuổi mắc ít bệnh hơn và tích lũy bệnh chậm hơn trong suốt cuộc đời.

Một vài con số “biết nói”:

• Ở tuổi 85, chỉ 4% người sau này tròn trăm tuổi từng bị đột quỵ; nhóm “suýt trăm” (90–99) là ~10%.
• Ở tuổi 100, chỉ 12,5% từng bị nhồi máu cơ tim, trong khi nhóm sống 80 - 89 tuổi là >24%.
• Ở tuổi 80, 8% người sau này trăm tuổi có bệnh tim mạch; nhóm qua đời ở 85 thì là >15%.

Tức là gì? Những căn bệnh "lớn" như tim mạch, đột quỵ, ung thư… đến chậm hơn và ít gặp hơn ở những người sống trăm tuổi.

Khi có bệnh, họ cũng thường chỉ dính ở một hệ cơ quan, dễ điều trị, đỡ “đổ domino” sang chỗ khác. Về thần kinh–tâm thần (trầm cảm, sa sút trí tuệ), họ cũng chống chịu tốt hơn xuyên suốt cuộc đời.

Và điều thú vị nằm ở chỗ, ngay cả khi cuối đời, người không trăm tuổi thường có “cú bứt phá… theo hướng xấu”, tức số bệnh tăng vọt. Người trăm tuổi thì không có cú tụt dốc không phanh như vậy, kể cả sau 90.

Nghiên cứu này hiện chưa khẳng định bí quyết đó là ở gen, lối sống, môi trường hay combo cả ba. Nhưng mẫu hình thì khá rõ, đây là “slow aging mode”, chứ không phải “no aging mode”.

Bài học “nhập môn 100 tuổi” (phiên bản đời thường)

Dù chưa biết chính xác tỷ lệ gen - môi trường - lối sống, chúng ta vẫn đúc kết được vài gợi ý sau đây:

1. Giữ tim mạch là trung tâm
   Tim mạch là “trùm cuối” của lão hóa sớm. Nhóm trăm tuổi có tỷ lệ tim mạch thấp hơn đáng kể so với các nhóm còn lại. Việc quản trị huyết áp, mỡ máu, đường huyết, ngủ đủ, vận động đều đặn, không hút thuốc, dinh dưỡng địa trung hải (ít đường tinh luyện, nhiều rau quả, cá, dầu ôliu) vẫn là “meta build” đáng tin.
2. Trì hoãn bệnh - trì hoãn già
   Bạn không cần “bất tử”, chỉ cần đẩy lùi mốc phát bệnh. Kiểm tra sức khỏe định kỳ, phát hiện sớm và điều trị tới nơi tới chốn giúp bệnh không leo thang.
3. Giữ não khỏe như giữ tim
   Vận động, xã hội hóa, học điều mới, vệ sinh giấc ngủ, đỡ stress. Những thứ nghe quen quen này lại chính là tác nhân bảo vệ não khỏi trầm cảm và suy giảm nhận thức. Nhóm trăm tuổi cho thấy “đầu óc minh mẫn” đồng hành với “tim mạch ổn định”.
4. Chăm “độ bền” hơn là “độ đỉnh”
   Đi bộ 30 - 45 phút, 5 ngày/tuần, tập sức mạnh 2 - 3 buổi, ăn uống đều đặn, khám sàng lọc theo khuyến nghị, đó là “combo” giúp tốc độ tích lũy bệnh chậm lại.

Hiện tại, nếu phải chọn một “định nghĩa tạm thời” cho tuổi thọ xuất chúng, thì đó là: đi đường dài mà ít ổ gà. Không cần chạy nhanh nhất, chỉ cần ít ngã nhất và ngã trễ nhất. Và bạn có thể bắt đầu hành trình đó ngay hôm nay, từ những quyết định rất nhỏ.

Hải Bình