Nghiên cứu hiện tượng da tay nhăn khi ngâm nước: Vì sao xảy ra và phản ánh điều gì?

1. Những sự thật thú vị về da tay nhăn khi ngâm nước

Chỉ cần ngâm mình vài phút trong bồn tắm hoặc hồ bơi, đầu ngón tay bạn sẽ biến đổi rõ rệt. Những vân tay mịn màng quen thuộc biến mất và nhường chỗ cho lớp da nhăn nheo, co rúm.

Đặc biệt, những nếp nhăn này không xuất hiện ngẫu nhiên mà mỗi lần hình thành chúng đều có cùng một kiểu hoa văn. Và chỉ có da ở đầu ngón tay và ngón chân bị nhăn khi ngâm nước, còn các vùng da khác như cánh tay, chân, thân mình hay khuôn mặt hầu như không thay đổi.

Trước đây, phần lớn nghiên cứu tập trung lý giải nguyên nhân khiến da nhăn khi ngâm nước. Nhưng gần đây, những thắc mắc về việc hiện tượng này liệu có mục đích sinh học nào không xuất hiện nhiều hơn.

2. Điều gì khiến da tay bị nhăn?

Thông thường, ở nhiệt độ nước ấm khoảng 40°C, da đầu ngón tay bắt đầu nhăn sau khoảng 3,5 phút. Nếu nhiệt độ nước thấp hơn, khoảng 20°C, thời gian cần thiết có thể kéo dài đến 10 phút.

Nhiều nghiên cứu cho thấy hiện tượng nhăn đạt mức tối đa sau khoảng 30 phút. Đáng chú ý, một nghiên cứu gần đây còn phát hiện rằng ngâm tay vào giấm ấm có thể khiến da nhăn nhanh hơn chỉ sau khoảng 4 phút.

Trước kia, người ta tin rằng đây là phản ứng thụ động: lớp da trên cùng hấp thu nước qua quá trình thẩm thấu (osmosis), làm cho tế bào trương phồng và da nhăn lại. Tuy nhiên, từ năm 1935, một số nhà khoa học đã nghi ngờ rằng quá trình này không đơn giản như vậy.

Các bác sĩ từng quan sát thấy rằng những bệnh nhân bị tổn thương dây thần kinh giữa (median nerve) là dây thần kinh lớn chạy dọc cánh tay xuống bàn tay sẽ không có hiện tượng da tay nhăn khi ngâm nước. Dây thần kinh này liên quan đến các chức năng tự động như tiết mồ hôi, co mạch.

Các nghiên cứu hiện đại đã chứng minh: da nhăn là một phản ứng chủ động, do hệ thần kinh điều khiển. Khi tay ngâm trong nước, tuyến mồ hôi mở ra, nước thấm vào da và làm thay đổi nồng độ muối. Sự mất cân bằng này kích hoạt các dây thần kinh ở ngón tay, khiến mạch máu co lại và làm mô dưới da xẹp xuống. Lúc này, lớp da ngoài bị kéo lõm xuống, tạo thành nếp nhăn.

3. Da nhăn cho thấy hệ thần kinh vẫn hoạt động tốt

Từ những năm 1970, một số bác sĩ đã nhận ra phản ứng da nhăn khi ngâm nước có thể phản ánh tình trạng của hệ thần kinh.

Họ đề xuất đây là một cách kiểm tra đơn giản ngay tại giường bệnh để đánh giá tổn thương ở hệ thần kinh tự chủ – hệ điều khiển các chức năng vô thức như lưu thông máu hay tiết mồ hôi.

Năm 2003, hai nhà thần kinh học tại Singapore đã tiến hành một nghiên cứu đáng chú ý. Họ đo lưu lượng máu ở các đầu ngón tay khi người tham gia ngâm tay trong nước. Kết quả cho thấy: càng nhăn nhiều, máu ở đầu ngón tay càng giảm. Nghĩa là, hiện tượng da nhăn thực chất liên quan đến việc các mạch máu dưới da bị co lại.

Để kiểm chứng điều này, các nhà khoa học còn bôi kem gây tê tại chỗ (vốn có tác dụng làm co mạch) lên tay tình nguyện viên. Và bất ngờ thay, da cũng nhăn theo cách tương tự.

Khi tay tiếp xúc với nước, tuyến mồ hôi ở đầu ngón tay mở ra, khiến nước thấm vào da. Sự xáo trộn muối khoáng trên bề mặt da sẽ kích thích các dây thần kinh, gửi tín hiệu khiến mạch máu co lại. Lúc này, phần mô dưới da mất đi một phần thể tích, kéo lớp da phía trên lõm xuống và hình thành các nếp nhăn.

Hình dạng nếp nhăn phụ thuộc vào cách lớp da ngoài cùng (biểu bì) liên kết với các lớp bên dưới, đây là một đặc điểm sinh học tự nhiên mà mỗi người đều có sẵn từ khi sinh ra.

4. Da nhăn có liên quan đến cơ chế tiến hóa

Các nhà khoa học cho rằng hiện tượng da nhăn có thể là một lợi thế tiến hóa, giúp tổ tiên loài người cầm nắm chắc hơn trong điều kiện ẩm ướt. Chẳng hạn khi leo đá trơn, hái trái cây từ cành cây ướt, hay tìm kiếm thức ăn dưới nước.

Các nếp nhăn hoạt động như những “rãnh chống trượt” tự nhiên, làm tăng ma sát giữa tay và vật thể, từ đó giảm lực cần thiết để cầm nắm. Điều này không chỉ giúp tiết kiệm năng lượng mà còn tăng hiệu quả thao tác trong môi trường sống đầy thử thách của con người thời tiền sử.

Ngày nay, dù chúng ta không còn phải băng rừng lội suối để kiếm ăn, phản xạ da nhăn vẫn tồn tại như một “dấu tích sinh học” thú vị, nhắc ta nhớ rằng cơ thể mình đã từng tiến hóa để thích nghi với thiên nhiên khắc nghiệt đến mức nào.

5. Da nhăn phản ánh tình trạng sức khỏe như thế nào?

Không chỉ là phản xạ tự nhiên, tốc độ và mức độ nhăn da khi ngâm nước có thể là tín hiệu từ hệ thần kinh và hệ tuần hoàn của bạn.

Các nghiên cứu đã cho thấy:

• Người mắc tiểu đường type 2 hoặc suy tim thường có hiện tượng da nhăn chậm hoặc không rõ rệt.
• Ở chiều ngược lại, người mang gene xơ nang (cystic fibrosis) lại có xu hướng nhăn quá mức, thậm chí kể cả khi chưa phát bệnh.
• Một số trường hợp rối loạn thần kinh tự chủ hoặc tổn thương dây thần kinh ngoại biên cũng khiến phản xạ nhăn da bị suy giảm.

Thậm chí, nếp nhăn không đều giữa hai tay dù cùng ngâm trong thời gian như nhau cũng có thể là dấu hiệu sớm của bệnh Parkinson, cho thấy hệ thần kinh hai bên cơ thể đang hoạt động không cân xứng.

6. Vì sao da sẽ hết nhăn sau vài phút?

Nếu da nhăn giúp cầm nắm tốt hơn, tại sao da lại trở về trạng thái bình thường chỉ sau 10 đến 20 phút?

Một giả thuyết là cảm giác khi sờ chạm bị thay đổi. Một số người không thích cầm đồ vật khi da đang nhăn sẽ cảm giác "lạ" hoặc "khó chịu", khiến não bộ không muốn duy trì trạng thái này lâu dài.

Ngoài ra, da nhăn cũng có thể làm giảm độ nhạy của các đầu dây thần kinh cảm giác có thể gây khó chịu khi cần thao tác tinh tế.

Quỳnh Như