Loài nấm mới có thể "ăn cơ thể từ trong ra ngoài" đang lan rộng khi Trái Đất nóng lên
Một loại nấm nguy hiểm có thể “ăn cơ thể từ trong ra ngoài” đang mở rộng phạm vi do biến đổi khí hậu.
Trong khi vi khuẩn và virus thường được nhắc đến nhiều trong các vấn đề y tế toàn cầu, một kẻ thù thầm lặng khác đang âm thầm lan rộng theo sự nóng lên của Trái đất – nấm gây bệnh.
Một nghiên cứu mới cảnh báo rằng Aspergillus – một loại nấm phổ biến có thể gây tử vong – đang mở rộng phạm vi sống trên toàn cầu, có khả năng gây ra làn sóng bệnh truyền nhiễm mới mà nhân loại chưa sẵn sàng ứng phó.
Nấm Aspergillus: Hiểm họa vô hình từ đất và không khí
Aspergillus là một nhóm nấm xuất hiện phổ biến trong môi trường tự nhiên – có mặt ở đất, phân trộn, cây cối mục nát, thậm chí cả trong không khí. Mỗi ngày, chúng ta đều hít phải bào tử của chúng mà không hề hay biết. Với hệ miễn dịch khỏe mạnh, cơ thể sẽ tự loại bỏ chúng một cách tự nhiên.
Tuy nhiên, với những người có bệnh nền về phổi như hen suyễn, xơ nang, COPD hoặc hệ miễn dịch suy yếu (do ung thư, ghép tạng, từng nhiễm COVID-19 nặng...), bào tử nấm có thể xâm nhập và phát triển thành một căn bệnh nghiêm trọng gọi là aspergillosis.
“Nếu hệ miễn dịch không kịp xử lý, nấm sẽ bắt đầu phát triển và ‘ăn’ dần từ trong ra ngoài,” – nhà nghiên cứu Norman van Rijn chia sẻ đầy thẳng thắn.
Aspergillosis có tỷ lệ tử vong rất cao – từ 20% đến 40% – và thường bị chẩn đoán nhầm do triệu chứng giống các bệnh hô hấp thông thường như sốt, ho, mệt mỏi.
Biến đổi khí hậu đang giúp nấm lan rộng mạnh mẽ
Trong nghiên cứu do Đại học Manchester (Anh) thực hiện, các nhà khoa học đã dùng mô hình máy tính và dự báo khí hậu để phân tích xu hướng phân bố của Aspergillus trong tương lai. Kết quả cho thấy:
- Aspergillus flavus, loài ưa khí hậu nhiệt đới, có thể mở rộng phạm vi sống thêm 16% nếu con người tiếp tục đốt nhiên liệu hóa thạch với mức độ cao. Loài này sẽ dần lấn sang Bắc Mỹ, miền Bắc Trung Quốc và Nga.
- Trong khi đó, Aspergillus fumigatus, vốn sống ở khí hậu ôn đới, có thể tiến dần lên gần Bắc Cực, với mức độ lan rộng tăng tới 77,5% vào năm 2100, ảnh hưởng tới khoảng 9 triệu người tại châu Âu.
Sự lan rộng này không chỉ đe dọa sức khỏe con người, mà còn đe dọa cả an ninh lương thực. Aspergillus flavus còn được biết đến là loại nấm gây nhiễm độc trên cây trồng và có khả năng kháng nhiều loại thuốc kháng nấm. Năm 2022, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã đưa loài nấm này vào danh sách “nhóm nguy cơ cao” về y tế công cộng toàn cầu.
Lưu ý: Dữ liệu dựa trên kịch bản phát thải SSP245 – tức là một kịch bản giả định rằng con người giảm ô nhiễm gây nóng lên toàn cầu ở mức vừa phải (không quá nhiều, cũng không quá ít).
Nguồn: Đại học Manchester
Đồ họa: Renée Rigdon, CNN
Nấm không chỉ ở lại đất – chúng đang thích nghi với cơ thể người
Nhiệt độ toàn cầu tăng không chỉ giúp nấm lan rộng về mặt địa lý, mà còn khiến chúng thích nghi tốt hơn với điều kiện sống trong cơ thể người. Một số nhà khoa học lo ngại rằng khả năng chịu nhiệt tăng sẽ giúp nấm sống lâu hơn trong môi trường nội tạng – nơi vốn có nhiệt độ cao hơn ngoài trời.
Ngoài ra, các hiện tượng thời tiết cực đoan như hạn hán, bão lũ, sóng nhiệt... cũng góp phần phát tán bào tử nấm ra xa hơn. Thực tế đã có nhiều đợt bùng phát bệnh nấm sau các thảm họa thiên nhiên, như vụ lốc xoáy tại bang Missouri (Mỹ) năm 2011.
Thế giới chưa sẵn sàng ứng phó
Mặc dù aspergillosis là căn bệnh có tỷ lệ tử vong cao, song hiện vẫn thiếu dữ liệu toàn diện về sự phân bố của nấm và số người nhiễm thực tế. Giáo sư Justin Remais (Đại học UC Berkeley, Mỹ) cho biết nhóm nghiên cứu của ông đã ghi nhận hơn 20.000 ca aspergillosis tại Mỹ từ 2013 đến 2023, với số ca tăng khoảng 5% mỗi năm.
Một vấn đề nghiêm trọng khác là tình trạng kháng thuốc. Hiện nay, y học chỉ có 4 nhóm thuốc kháng nấm chính, trong khi các chủng nấm mới ngày càng “lì đòn” hơn với thuốc điều trị.
Giáo sư Elaine Bignell từ Đại học Exeter (Anh) cảnh báo:
“Nấm đang âm thầm lan rộng mà chúng ta không hề chuẩn bị đủ. Bất kỳ ai trong tương lai cũng có thể trở thành nạn nhân.”
Chúng ta đang sống trong một thế giới nơi biến đổi khí hậu không chỉ khiến nước biển dâng hay nắng nóng kéo dài, mà còn tạo điều kiện lý tưởng cho các sinh vật nguy hiểm như nấm gây bệnh phát triển và xâm nhập sâu hơn vào đời sống con người.
Đã đến lúc chúng ta cần nhìn nhận nghiêm túc về nguy cơ từ các mầm bệnh nấm – một hiểm họa chưa được đánh giá đúng mức nhưng có thể đe dọa sức khỏe hàng triệu người.