Bệnh Lyme - Căn bệnh nhiều sao USUK mắc phải
Bệnh Lyme hay Lyme borreliosis ngày càng được công chúng quan tâm sau thông tin những ngôi sao hàng đầu như Justin Bieber, Avril Lavigne,... mắc phải.
Bệnh Lyme là gì?
Bệnh Lyme (Lyme disease) hay Lyme borreliosis là một căn bệnh truyền nhiễm do vi khuẩn Borrelia gây ra, phổ biến nhất ở Mỹ và châu Âu.
Vi khuẩn này được truyền sang người qua vết cắn của ve bị nhiễm bệnh, thường là ve chân đen (Ixodes).
Sở dĩ bệnh có tên là Lyme là vì nó xuất phát từ thị trấn Lyme, bang Connecticut (Mỹ), nơi hàng loạt ca viêm khớp lạ được ghi nhận ở trẻ em trong thập niên 1970 và dẫn đến việc phát hiện căn bệnh mới.
Khi ve hút máu từ động vật mang Borrelia rồi bám vào da người, vi khuẩn có thể chui qua vết cắn và đi vào cơ thể. Người không thể lây bệnh trực tiếp cho nhau, do đó yếu tố nguy cơ chính vẫn là bị ve cắn khi ở rừng, công viên nhiều cây, cỏ rậm hoặc vùng khí hậu ôn đới.
Triệu chứng và diễn tiến
Lyme thường tiến triển theo ba giai đoạn.
- Giai đoạn sớm tại chỗ: vài ngày đến vài tuần sau khi bị cắn, da quanh vết cắn có thể nổi ban đỏ đặc trưng gọi là erythema migrans, thường lan rộng dần, có thể hình vòng tròn đồng tâm (“bull’s-eye”). Người bệnh cũng có thể sốt nhẹ, mệt mỏi, đau cơ khớp, giống cảm cúm nên dễ bị bỏ qua.
- Giai đoạn lan truyền sớm: nếu không điều trị, vi khuẩn có thể đi vào máu và tấn công nhiều cơ quan. Lúc này có thể xuất hiện nhiều ban đỏ ở chỗ khác, đau khớp, liệt mặt tạm thời (Bell’s palsy), viêm màng não nhẹ gây đau đầu dữ dội, hoặc ảnh hưởng tim mạch như rối loạn nhịp, block dẫn truyền tim.
- Giai đoạn muộn: sau vài tháng đến vài năm, bệnh nhân có thể bị viêm khớp mạn tính (thường ở khớp gối), rối loạn thần kinh kéo dài, đau mỏi, mệt mỏi không rõ nguyên nhân. Một số người gặp tình trạng “triệu chứng sau điều trị Lyme” dù đã dùng kháng sinh đủ, gây tranh cãi trong y học hiện nay.
Bệnh Lyme phổ biến thế nào?
Tại Mỹ, Lyme là bệnh do ve truyền phổ biến nhất với khoảng 476.000 ca được chẩn đoán và điều trị mỗi năm theo ước tính của CDC; riêng năm 2023 có hơn 89.000 ca báo cáo chính thức.
Ở Anh, số ca được xác nhận xét nghiệm đã tăng dần; năm 2017 có hơn 1.500 ca được báo cáo, và các nghiên cứu dịch tễ học ước tính con số thực có thể lên tới 7.000 - 8.000 ca/năm vì nhiều bệnh nhân được chẩn đoán lâm sàng mà không xét nghiệm.
Bệnh đã trở thành vấn đề sức khỏe được công chúng quan tâm mạnh mẽ một phần nhờ các câu chuyện của người nổi tiếng. Justin Bieber từng công khai đang điều trị Lyme sau thời gian dài sức khỏe sa sút; Avril Lavigne kể lại quãng thời gian phải nằm liệt giường gần hai năm; Bella Hadid và mẹ cô Yolanda Hadid chia sẻ hành trình chiến đấu dai dẳng; Shania Twain mất giọng vì biến chứng dây thanh âm, và Ben Stiller cũng từng trải qua Lyme với các triệu chứng thần kinh.
Những câu chuyện này khiến bệnh Lyme không còn là “bệnh của người đi rừng” mà trở nên quen thuộc với công chúng.
Chẩn đoán và điều trị
Chẩn đoán Lyme dựa trên khám lâm sàng và tiền sử phơi nhiễm ve. Ban đỏ điển hình erythema migrans được coi là đủ để bác sĩ bắt đầu điều trị mà không cần xét nghiệm. Trong trường hợp nghi ngờ hoặc bệnh đã lan rộng, bác sĩ có thể cho làm xét nghiệm huyết thanh (ELISA, Western blot).
Điều trị chủ yếu bằng kháng sinh. Doxycycline, amoxicillin hoặc cefuroxime thường được dùng ở giai đoạn sớm trong 2 - 4 tuần. Nếu bệnh lan đến thần kinh hoặc tim, có thể cần ceftriaxone truyền tĩnh mạch. Điều trị sớm giúp hồi phục gần như hoàn toàn; để muộn dễ gây biến chứng mạn tính.
Cách tốt nhất để phòng bệnh hiện này là tránh bị ve cắn: mặc quần áo dài sáng màu khi vào rừng, dùng thuốc chống côn trùng chứa DEET hoặc permethrin, kiểm tra toàn thân sau khi đi dã ngoại, tắm ngay khi về nhà, đặc biệt chú ý vùng đầu, gáy, nách, bẹn, sau gối.
Nếu phát hiện ve bám, nên gắp ra càng sớm càng tốt bằng nhíp đầu nhỏ, kéo thẳng nhẹ, không xoay hay bóp để tránh vi khuẩn lây lan thêm.
Hiện chưa có vắc xin phòng Lyme cho người được dùng rộng rãi. Một số vắc xin mới đang được nghiên cứu nhưng chưa sẵn sàng phổ cập.