Nhưng điều khiến muỗi trở thành nỗi ám ảnh toàn cầu không chỉ dừng lại ở những vết ngứa. Đằng sau đôi cánh mỏng manh đó là cả một câu chuyện về lịch sử, y tế và sinh thái, đủ để khiến loài người vừa sợ hãi vừa tò mò.

Nhân Ngày Của Muỗi - 20/8, mời bạn cùng bước vào "thế giới của muỗi", vén màn những sự thật từ thú vị đến bất ngờ.

Sát thủ bé nhỏ khét tiếng toàn cầu

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), muỗi là loài động vật gây tử vong cho con người nhiều nhất. Mỗi năm, hơn một triệu người trên khắp thế giới chết vì các bệnh mà muỗi truyền, bao gồm sốt rét, sốt xuất huyết dengue, sốt vàng da, chikungunya và Zika.

Những căn bệnh này không chỉ để lại hậu quả về sức khỏe mà còn gây ra gánh nặng y tế và kinh tế nghiêm trọng. Ví dụ, sốt xuất huyết hiện gây ra khoảng 390 triệu ca nhiễm mỗi năm, trong đó có khoảng 25.000 trường hợp tử vong theo báo cáo của WHO và Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC). Chỉ một vết đốt tưởng chừng vô hại cũng có thể mở đầu cho một chuỗi biến cố đe dọa tính mạng.

Muỗi cũng tham gia...chiến tranh

Không chỉ gieo rắc bệnh tật, muỗi còn có sức ảnh hưởng lớn đến lịch sử. Các nhà sử học cho biết trong nhiều cuộc chiến tranh, số binh sĩ tử vong vì sốt rét vượt xa số thương vong do vũ khí.

Nhà sử học Timothy C. Winegard trong cuốn The Mosquito: A Human History of Our Deadliest Predator (2019) thậm chí gọi muỗi là “kẻ giết người vĩ đại nhất trong lịch sử loài người”. Chính sự lan truyền của bệnh tật qua muỗi đã góp phần định hình bản đồ chính trị và thay đổi số phận của không ít quốc gia. Như vậy, một sinh vật chỉ nặng vài miligam lại có thể thay đổi cả tiến trình lịch sử.

Muỗi tồn tại từ thời khủng long

Các nghiên cứu cổ sinh học cho thấy muỗi đã xuất hiện từ khoảng 400 triệu năm trước, tức là cùng thời với những loài khủng long. Cho đến nay, các nhà khoa học đã ghi nhận khoảng từ 2.700 đến hơn 3.000 loài muỗi khác nhau, phân bố ở hầu hết mọi nơi trên Trái đất, trừ Nam Cực.

Khả năng thích nghi đáng kinh ngạc giúp muỗi tồn tại qua hàng triệu năm biến đổi địa chất và khí hậu, khiến chúng trở thành một trong những sinh vật kiên cường nhất hành tinh.

Muỗi khá tham ăn

Một sự thật thú vị là không phải tất cả muỗi đều hút máu. Thực chất, cả muỗi đực và muỗi cái đều sống nhờ mật hoa và dịch thực vật. Tuy nhiên, chỉ muỗi cái mới cần máu để phát triển trứng. Theo thông tin từ Mosquito.org, một con muỗi cái có thể hút lượng máu gấp ba lần trọng lượng cơ thể.

Nếu so sánh theo tỷ lệ, điều này chẳng khác nào một người nặng 60 kg có thể hấp thụ đến 180 kg chất lỏng chỉ trong một lần ăn uống. Điều này cho thấy mức độ “tham lam” đáng kinh ngạc của những sinh vật nhỏ bé ấy.

Muỗi cũng biết thiên vị

Nếu bạn từng thắc mắc vì sao đứng chung một nhóm mà muỗi lại luôn chọn bạn để đốt, thì câu trả lời nằm ở sự nhạy bén đáng sợ của chúng. Muỗi được thu hút bởi khí CO₂ khi bạn thở ra, bởi mùi mồ hôi có chứa axit lactic và bởi nhiệt độ cơ thể. Thậm chí, nghiên cứu công bố trên tạp chí Cell năm 2022 cho thấy một số người có lượng axit carboxylic trên da cao hơn, khiến họ trở thành “nam châm hút muỗi” tự nhiên.

Ngoài ra, màu sắc trang phục cũng ảnh hưởng. Các nghiên cứu từ Mosquito.org ghi nhận rằng muỗi ưa thích màu tối như đen và đỏ hơn so với màu sáng. Điều này lý giải vì sao có người hầu như không bị muỗi chú ý, trong khi người khác lại trở thành “bữa tiệc buffet” di động.

Muỗi cũng là "phượt thủ"

Trong điều kiện thuận lợi, trứng muỗi có thể phát triển thành muỗi trưởng thành chỉ sau 5 đến 10 ngày. Theo CDC, một con muỗi trưởng thành thường sống từ 2 đến 4 tuần, nhưng trong môi trường lý tưởng chúng có thể tồn tại đến 2 tháng.

Về khả năng di chuyển, đa số muỗi chỉ bay quanh phạm vi vài trăm mét đến một, hai kilomet. Tuy nhiên, một số loài sống ở vùng đầm lầy được ghi nhận có thể bay xa tới 64 kilomet. Điều đó có nghĩa là chỉ một vũng nước đọng nhỏ cũng có thể trở thành điểm khởi đầu cho một đàn muỗi “du lịch” khắp cả vùng.

Ngoại lệ của muỗi

Dù nổi tiếng vì khả năng hút máu và truyền bệnh, trong thế giới muỗi vẫn tồn tại những ngoại lệ thú vị. Một ví dụ là loài muỗi voi Úc (Toxorhynchites speciosus).

Đây là loài muỗi lớn nhất thế giới, hoàn toàn không hút máu người. Trái lại, ấu trùng của chúng còn ăn trứng và ấu trùng của các loài muỗi khác. Điều này cho thấy ngay cả trong một nhóm sinh vật thường bị gắn mác “hung thần”, vẫn có những thành viên đóng vai trò tích cực trong việc kiểm soát quần thể.

Muỗi là tri kỉ của hệ sinh thái

Đối với con người, muỗi là kẻ phiền toái và nguy hiểm. Thế nhưng trong tự nhiên, chúng lại là một mắt xích quan trọng. Ấu trùng muỗi là nguồn thức ăn của nhiều loài cá và côn trùng thủy sinh, còn muỗi trưởng thành là bữa ăn cho chim, dơi và nhện.

Đối với con người, muỗi là kẻ phiền toái và nguy hiểm. Thế nhưng trong tự nhiên, chúng lại là một mắt xích quan trọng. Ấu trùng muỗi là nguồn thức ăn của nhiều loài cá và côn trùng thủy sinh, còn muỗi trưởng thành là bữa ăn cho chim, dơi và nhện.

Các nhà sinh thái học cảnh báo rằng nếu muỗi biến mất hoàn toàn, nhiều loài sinh vật sẽ mất nguồn dinh dưỡng quan trọng và hệ sinh thái có nguy cơ mất cân bằng. Đây là một nghịch lý: sinh vật bị loài người ghét bỏ lại góp phần duy trì trật tự tự nhiên.

Ngày của Muỗi

Ngày 20 tháng 8 hằng năm được chọn là Ngày Muỗi Thế giới (World Mosquito Day) để tưởng nhớ bước ngoặt y học khi bác sĩ Ronald Ross phát hiện muỗi Anopheles truyền ký sinh trùng sốt rét vào năm 1897.

Muỗi có thể khiến bạn mất ngủ, để lại những vết ngứa khó chịu và còn đe dọa tính mạng qua những căn bệnh nguy hiểm. Tuy nhiên, nhìn ở một góc độ khác, muỗi cũng là nhân chứng lịch sử, là sinh vật kiên cường tồn tại từ thời khủng long, và là mắc xích quan trọng trong hệ sinh thái.

Nhỏ bé nhưng có sức ảnh hưởng khổng lồ, đó là muỗi.