Liệu A.I có gia tăng khoảng cách giữa 'ngôi sao' và người thường?

Thay vì làm giảm khoảng cách, theo nghiên cứu mới được The Wall Street Journal chia sẻ, A.I có thể khiến 'siêu sao' trong công ty càng giỏi hơn, trong khi phần còn lại bị bỏ lại phía sau.

• 4 prompt bí mật "hô biến" ChatGPT trả lời thông minh hơn

Vì sao 'người giỏi' lại tận dụng A.I tốt hơn?

Nghe có vẻ tốt cho những cá nhân xuất sắc, nhưng lại là vấn đề lớn với các doanh nghiệp: nếu khoảng cách hiệu suất tăng lên, sự ganh tị và căng thẳng trong công ty cũng sẽ tăng theo, gây ảnh hưởng xấu đến tinh thần làm việc nhóm - thứ vốn là tối quan trọng để thành công trong thời đại hợp tác hiện nay.

Hãy nghĩ về nơi bạn làm việc. Khi một công cụ mới ra mắt như Excel nâng cao, hệ thống CRM, hay phần mềm phân tích dữ liệu - ai là người học nhanh và sáng tạo ra cách dùng mới? Tất nhiên, thường sẽ là những người giỏi nhất. Họ không chỉ thành thạo công cụ mà còn biết cách đặt câu hỏi sâu sắc hơn, nhờ có kiến thức chuyên môn vững.

Ví dụ: một chuyên gia tư vấn giàu kinh nghiệm sẽ không chỉ hỏi A.I “hãy phân tích thị trường”, mà sẽ biết hỏi đúng về cạnh tranh, luật pháp, rào cản - thứ mà A.I phản hồi chính xác hơn nếu được hỏi đúng cách.

Thêm vào đó, người có kinh nghiệm thường biết khi nào nên tin A.I, và khi nào cần nghi ngờ kết quả. Họ cũng có lối làm việc có hệ thống, mạch lạc, giúp A.I dễ hiểu và phản hồi hiệu quả hơn.

Nói cách khác, A.I là công cụ tăng cường sức mạnh cho những người đã mạnh sẵn.

Khi “người giỏi” được ưu ái thêm một bậc

Ngoài năng lực cá nhân, người giỏi còn được hưởng lợi từ cách công ty đối xử với họ:

• Có nhiều quyền tự do hơn trong thử nghiệm công nghệ mới.
• Dễ được tha thứ hơn nếu thử nghiệm A.I thất bại.
• Được ghi nhận nhiều hơn nếu có kết quả tốt.

Đặc biệt, khi A.I làm việc 'thầm lặng', người khác thường mặc định kết quả tốt là do 'người giỏi tự làm', còn nếu một nhân viên trung bình có sản phẩm hay, người ta lại nghi ngờ: "Chắc A.I làm chứ không phải người đó” (???)

Kết quả là nhân viên bình thường bị rơi vào một chiếc bẫy kép: vừa khó tận dụng A.I bằng người giỏi, vừa không được ghi nhận xứng đáng, kể cả khi đã làm tốt.

Làm sao để tạo ra sân chơi công bằng hơn?

Nếu các công ty không hành động, AI có thể tạo ra một “tầng lớp tinh hoa” - một nhóm nhỏ hưởng lợi tối đa, còn phần lớn nhân viên bị tụt lại phía sau.

1. Khuyến khích tất cả cùng thử nghiệm A.I

Hãy tạo điều kiện để mọi người được phép thử và được phép sai. Ví dụ:

• Cấp “giờ A.I thử nghiệm” mỗi tuần.
• Ghép cặp người mới với những người đã 'gạo cội' để chia sẻ kinh nghiệm.
• Đào tạo A.I không chỉ dừng ở việc “biết dùng”, mà còn dạy cách viết prompt thông minh, đánh giá kết quả, và phân bổ nhiệm vụ chiến lược.

Mục tiêu không phải là “đào tạo ai cũng thành siêu sao”, mà là giúp 'người thường' biết cách khai thác được lợi thế cơ bản từ A.I.

2. Lan tỏa kiến thức thay vì giữ làm “bí quyết riêng”

Cần thiết lập văn hóa chia sẻ 'workflow A.I', thay vì để một vài người giỏi giữ riêng cho mình.

• Tạo thư viện prompt mẫu, case study hiệu quả, template sắp xếp dữ liệu,...
• Mỗi khi ai đó tìm ra một cách dùng A.I hiệu quả, hãy ghi lại và chia sẻ cho cả nhóm.

Việc chuẩn hóa cách làm này giúp người mới không bị lạc lối, và giảm sự lệ thuộc vào cá nhân 'siêu sao'.

3. Cập nhật hệ thống đánh giá nhân viên

Hệ thống hiện tại dễ thiên vị người giỏi: khi thấy kết quả tốt, họ được khen vì “tư duy chiến lược”; còn nhân viên 'bình thường' lại bị nghi ngờ dùng A.I quá nhiều.

• Minh bạch về việc dùng AI trong quá trình làm việc.
• Đánh giá hiệu suất có tiêu chí rõ ràng, không dựa vào cảm tính hay “địa vị trước đó”.
• Huấn luyện cấp quản lý để nhận diện và hạn chế thiên kiến trong đánh giá.

Nên cân nhắc đưa vào quy trình "A.I Transparency": mỗi nhóm chia sẻ rõ cách dùng AI trong công việc, giúp tạo sự công bằng và minh bạch.

Tóm lại, giải pháp không nằm ở việc kìm hãm 'người giỏi', mà là giúp ai cũng có cơ hội phát triển cùng AI, xây dựng môi trường công bằng - nơi công nghệ là bệ phóng chung, không phải vách ngăn.