Tại sao sự lão hóa ở não bộ có thể khác nhau đáng kể giữa mỗi người?

Nghiên cứu mới cho thấy sự lão hóa não bộ khác nhau giữa các cá nhân có thể liên quan đến các yếu tố lối sống như tập thể dục, học ngôn ngữ, và duy trì sức khỏe tim mạch. Những thói quen này có thể giúp làm chậm quá trình suy giảm nhận thức và giảm nguy cơ mắc chứng mất trí nhớ khi về già.

Các yếu tố lối sống tác động đến lão hóa nhận thức

Các nhà nghiên cứu ngày càng hiểu rõ hơn về cách bộ não con người lão hóa và những yếu tố có thể gắn liền với quá trình lão hóa nhận thức lành mạnh hơn, như tập thể dục, tránh thuốc lá, học một ngôn ngữ thứ hai hoặc thậm chí chơi nhạc cụ.

Theo một bài báo đánh giá được công bố gần đây trên tạp chí Genomic Psychiatry, một số khả năng nhận thức ở tuổi già có thể đã được dự báo từ điểm số của họ ở độ tuổi 11. Bài báo dựa trên dữ liệu từ các nghiên cứu Lothian Birth Cohorts ở Scotland gợi ý rằng khoảng một nửa biến thể trong nhận thức của mỗi người khi về già có thể đã có dấu hiệu từ thời thơ ấu.

Dù yếu tố di truyền đóng một vai trò, nhưng nhiều yếu tố lối sống ở tuổi trưởng thành vẫn có thể giúp cải thiện hiệu suất nhận thức và làm chậm quá trình lão hóa của não. Theo Simon Cox, giám đốc của Lothian Birth Cohort Studies tại Đại học Edinburgh, việc giữ tinh thần và thể chất tích cực, hạn chế các yếu tố rủi ro mạch máu (như huyết áp cao, cholesterol, hút thuốc và chỉ số BMI cao), học ngôn ngữ thứ hai, và chơi nhạc cụ đều có những liên kết nhỏ nhưng có ý nghĩa với quá trình lão hóa nhận thức chậm hơn.

Nghiên cứu Lothian Birth Cohorts bao gồm dữ liệu của hai nhóm người Scotland, một nhóm sinh năm 1921 và một nhóm sinh năm 1936. Họ đã thực hiện bài kiểm tra nhận thức từ khi 11 tuổi, và sau đó được đánh giá lại trong độ tuổi 70, 80 và 90 về chức năng nhận thức và tình trạng sức khỏe. Những người tham gia cũng được chụp MRI khi 73 tuổi, và phát hiện rằng có sự khác biệt rõ rệt giữa não bộ của họ, ngay cả khi ở cùng độ tuổi.

Tầm quan trọng của chất trắng trong não

Chất trắng là mô giúp kết nối các tế bào não với hệ thần kinh, giúp các khu vực này giao tiếp qua các tín hiệu thần kinh. Theo Cox, một số não bộ trong nghiên cứu ở tuổi 73 vẫn trông khỏe mạnh như những người 30 hoặc 40 tuổi, trong khi các não bộ khác cho thấy nhiều tổn thương, teo chất trắng và những dấu hiệu liên quan đến lão hóa và mất trí nhớ. Điều này cho thấy lão hóa não không phải là tất yếu ở tuổi 73 và kêu gọi thêm nghiên cứu để hiểu cách đạt được lão hóa não lành mạnh.

Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng những người có trí nhớ vẫn sắc bén ở độ tuổi già được gọi là “cognitive super agers” (siêu lão hóa về nhận thức). Không phải tất cả các đặc điểm của lão hóa não đều xuất hiện cùng lúc ở một người, và các nhà nghiên cứu đang tìm hiểu xem liệu các nhóm yếu tố nguy cơ khác nhau có dẫn đến các dạng lão hóa não khác nhau hay không.

Chuyên gia về não bộ Richard Isaacson cho rằng những phát hiện này rất thực tế và hữu ích, đồng thời ông nhấn mạnh rằng các yếu tố lối sống có thể góp phần đáng kể vào sự khác biệt trong quá trình lão hóa của não.

Có rất nhiều nghiên cứu về sự khác biệt trong lối sống có thể ảnh hưởng đến quá trình lão hóa não. Ví dụ, giấc ngủ kém là một yếu tố rủi ro lớn, và các vấn đề tâm lý như trầm cảm cũng được cho là làm tăng nguy cơ mắc chứng mất trí nhớ. Việc tập thể dục đều đặn, ăn theo chế độ dinh dưỡng lành mạnh và thực hành thiền định hàng ngày đều có thể giúp làm chậm quá trình lão hóa não và giảm nguy cơ mất trí nhớ.

Điểm số chăm sóc não bộ và 12 yếu tố ảnh hưởng

Một công cụ được phát triển để đánh giá nguy cơ suy giảm nhận thức là Brain Care Score, giúp xác định nguy cơ mất trí nhớ và đột quỵ ở người lớn tuổi. Công cụ này dựa trên 12 yếu tố sức khỏe bao gồm huyết áp, lượng đường trong máu, cholesterol, chỉ số BMI, dinh dưỡng, tiêu thụ rượu, hút thuốc, hoạt động thể dục, giấc ngủ, căng thẳng, các mối quan hệ xã hội và mục đích sống. Những người có điểm số cao có nguy cơ thấp hơn về mất trí nhớ hoặc đột quỵ trong tương lai.

Để duy trì sức khỏe não bộ, tiến sĩ Isaacson khuyến nghị nên kiểm tra sức khỏe ít nhất một lần mỗi năm để xem xét các yếu tố sức khỏe tổng thể và các bệnh mãn tính. Các yếu tố như huyết áp, đường huyết lúc đói, cholesterol và thậm chí cả sức khỏe xương, cơ và sức mạnh tay đều quan trọng trong việc dự đoán sức khỏe não bộ về lâu dài. Việc chăm sóc sức khỏe định kỳ không chỉ giúp ngăn ngừa các bệnh về nhận thức mà còn duy trì chất lượng cuộc sống khi về già.