Hiệu ứng cột mốc (landmark effect) và cách áp dụng để ‘làm lại từ đầu’ trong năm mới

Hiệu ứng cột mốc (landmark effect) là gì?

Hiệu ứng cột mốc (landmark effect) là một hiện tượng tâm lý khiến con người cảm thấy có động lực mạnh mẽ hơn khi bước qua một mốc thời gian quan trọng. Những mốc này có thể là năm mới, sinh nhật, đầu tháng, đầu tuần, hoặc những sự kiện lớn trong cuộc đời như bắt đầu một công việc mới, chuyển nhà, tốt nghiệp hoặc kết hôn.

Những cột mốc này giúp chúng ta nhìn lại quá khứ và hình dung một tương lai tươi sáng hơn. Chúng tạo ra một cảm giác “tái thiết lập”, khiến con người dễ dàng bỏ qua những thất bại cũ, thiết lập mục tiêu mới và tin tưởng vào sự thay đổi. Đặc biệt, năm mới là một trong những cột mốc mạnh mẽ nhất, nơi mọi người trên thế giới đều có chung cảm giác về một khởi đầu mới.

Vì sao năm mới tạo ra động lực mạnh mẽ?

Năm mới không đơn thuần chỉ là thời điểm chuyển giao giữa hai năm, mà nó mang theo nhiều ý nghĩa tâm lý và văn hóa. Dưới đây là những lý do vì sao năm mới trở thành cột mốc quan trọng nhất trong việc tạo động lực và thúc đẩy sự thay đổi:

Cảm giác về một khởi đầu mới

Hiệu ứng “khởi đầu mới” (fresh start effect) là một hiện tượng tâm lý khiến con người cảm thấy có thể bắt đầu lại từ đầu khi bước sang một thời điểm quan trọng.
• Khi bước sang ngày 1 tháng 1, chúng ta cảm thấy như những sai lầm, thất bại của năm cũ không còn ảnh hưởng đến tương lai.
• Chúng ta tin rằng mình có cơ hội làm lại, thử thách bản thân và tạo ra một phiên bản tốt hơn của chính mình.
• Điều này tương tự như cảm giác khi bắt đầu một trang vở mới hay một chương sách mới, tạo động lực để viết lên những điều tốt đẹp hơn.

Khoảng cách tâm lý với quá khứ

Năm mới tạo ra một khoảng cách tâm lý giữa “cái tôi của năm cũ” và “cái tôi của năm mới”.
• Khi nhìn lại những sai lầm hoặc thói quen xấu trong năm qua, con người có xu hướng tách biệt bản thân khỏi quá khứ và tin rằng mình có thể thay đổi trong năm mới.
• Điều này giúp chúng ta buông bỏ những cảm giác tiêu cực về bản thân, từ đó tạo ra động lực để làm tốt hơn.

Sự tác động từ xã hội và văn hóa

Năm mới không chỉ là một cột mốc cá nhân mà còn là một hiện tượng toàn cầu.
• Truyền thông và mạng xã hội: Trong thời điểm đầu năm, hàng loạt nội dung về đặt mục tiêu, phát triển bản thân, thay đổi cuộc sống xuất hiện khắp nơi. Điều này ảnh hưởng đến suy nghĩ và hành động của chúng ta.
• Bạn bè và gia đình: Khi mọi người xung quanh đều nói về kế hoạch cho năm mới, chúng ta dễ dàng bị cuốn vào dòng chảy đó và cảm thấy có trách nhiệm với chính mình.
• Truyền thống: Trong nhiều nền văn hóa, năm mới gắn liền với những nghi lễ và phong tục mang ý nghĩa tái thiết lập. Ví dụ, ở một số nước châu Á, mọi người dọn dẹp nhà cửa trước năm mới để xua đuổi những điều không may và chào đón vận may mới.

Những cam kết về “nghị quyết năm mới”

Nghị quyết năm mới (New Year’s resolutions) là một truyền thống phổ biến trong nhiều nền văn hóa, nơi mọi người đặt ra những mục tiêu cá nhân vào đầu năm.
• Những cam kết phổ biến bao gồm giảm cân, tập thể dục, ăn uống lành mạnh, tiết kiệm tiền, học kỹ năng mới hoặc đọc sách nhiều hơn.
• Do ảnh hưởng từ truyền thông và xã hội, nhiều người cảm thấy đặt mục tiêu vào năm mới là một điều tất yếu, giúp tạo ra một sự cam kết mạnh mẽ hơn.

Tại sao nhiều người nhanh chóng mất động lực sau năm mới?

Dù hiệu ứng cột mốc khiến con người hứng khởi trong những ngày đầu năm, nhưng phần lớn mục tiêu năm mới bị bỏ dở chỉ sau vài tuần. Điều này xảy ra do một số lý do sau:

Đặt mục tiêu quá mơ hồ hoặc phi thực tế
• Nhiều người đặt ra những mục tiêu quá lớn hoặc không rõ ràng, chẳng hạn như “tôi sẽ sống khỏe mạnh” mà không có kế hoạch cụ thể.
• Những mục tiêu quá tham vọng như “giảm 15kg trong một tháng” dễ gây chán nản khi không đạt được kết quả nhanh chóng.

Thiếu hệ thống theo dõi và duy trì
• Hứng khởi đầu năm mạnh mẽ nhưng dần phai nhạt nếu không có một kế hoạch dài hạn.
• Khi không có hệ thống đánh giá tiến độ, con người dễ quên đi cam kết ban đầu.

Hiệu ứng “tất cả hoặc không có gì”
• Nếu một người đặt mục tiêu tập thể dục mỗi ngày và bỏ lỡ một buổi, họ có thể cảm thấy thất bại hoàn toàn và từ bỏ luôn thay vì tiếp tục cố gắng.

Cách áp dụng hiệu ứng cột mốc để duy trì động lực cả năm

a) Chia nhỏ mục tiêu thành các cột mốc ngắn hạn
• Mục tiêu năm → Chia thành mục tiêu 6 tháng → Chia tiếp thành mục tiêu hàng tháng, hàng tuần.
• Ví dụ: Nếu muốn đọc 24 cuốn sách trong năm, hãy đặt mục tiêu đọc 2 cuốn mỗi tháng thay vì chỉ tập trung vào con số cuối cùng.

b) Tận dụng nhiều cột mốc khác trong năm

Không cần đợi đến năm mới, chúng ta có thể sử dụng nhiều mốc thời gian khác để tạo lại động lực:
• Đầu tháng: Đặt lại mục tiêu vào ngày 1 mỗi tháng.
• Đầu tuần: Lập kế hoạch mới vào mỗi sáng thứ hai.
• Sinh nhật: Dùng ngày sinh nhật làm cột mốc cá nhân để đặt lại mục tiêu.

c) Theo dõi tiến trình và điều chỉnh
• Ghi chú tiến độ trong nhật ký, ứng dụng theo dõi hoặc bảng đánh dấu.
• Không lo lắng nếu có vài lần thất bại – quan trọng là tiếp tục thay vì từ bỏ.

d) Tìm kiếm sự hỗ trợ từ cộng đồng
• Tham gia nhóm có cùng mục tiêu để duy trì động lực lâu dài.
• Chia sẻ mục tiêu với bạn bè hoặc gia đình để có trách nhiệm với chính mình hơn.

Hiệu ứng cột mốc giúp lý giải vì sao năm mới khiến chúng ta tràn đầy động lực để thay đổi. Tuy nhiên, để duy trì động lực đó lâu dài, chúng ta cần có một chiến lược thông minh thay vì chỉ dựa vào cảm giác hứng khởi ban đầu.

Bằng cách chia nhỏ mục tiêu, tận dụng nhiều cột mốc trong năm và theo dõi tiến trình, chúng ta có thể biến hiệu ứng năm mới thành một động lực bền vững, giúp cải thiện cuộc sống không chỉ vào tháng 1 mà trong suốt cả năm.