Đừng chủ quan: Ai “gan” quá thì dễ bị viêm gan!

Viêm gan phổ biến nhưng dễ bị bỏ sót

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mỗi năm có hơn 1 triệu người chết vì viêm gan và các hậu quả liên quan, đặc biệt là viêm gan B và C . Riêng tại Việt Nam, đang có khoảng 8,7 triệu người nhiễm viêm gan B mạn tính và khoảng 1 triệu ca viêm gan C, cao gấp nhiều lần tỷ lệ nhiễm HIV .

Hãy nhớ: viêm gan không chỉ lây qua máu hay đường tình dục. Với các dạng như viêm gan A và E, lây nhiễm qua đường ăn uống cũng gây ra rất nhiều ca bệnh – đặc biệt khi vệ sinh an toàn thực phẩm chưa tốt .

Vấn đề càng nghiêm trọng khi nhiều người mang virus viêm gan B/C suốt nhiều năm mà không có triệu chứng rõ rệt. Khi bệnh đã tiến tới xơ gan hoặc ung thư gan thì đã rất muộn – việc điều trị gặp nhiều hạn chế.

Đường ăn uống – Thói quen “vô hình” gây hại gan

Ngoài nguyên nhân trực tiếp như virus và rượu bia, chế độ ăn uống không lành mạnh cũng là nguyên nhân chính gây tổn thương gan.

Bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu (non-alcoholic fatty liver disease – NAFLD, nay gọi là MASLD) đã trở thành một trong những bệnh gan phổ biến nhất thế giới. Ước tính khoảng 25% dân số toàn cầu mắc MASLD, trong đó 80% người béo phì. Tình trạng này, nếu không được kiểm soát, sẽ dẫn đến viêm gan nhiễm mỡ (NASH), xơ gan và ung thư gan.

Từ đường Fructose, dầu ăn tinh luyện đến thực phẩm chế biến sẵn, nhiều loại thực phẩm tưởng là “bình thường” nhưng lại âm thầm gây tổn thương gan từng ngày . Fructose kích hoạt quá trình tạo mỡ mới trong gan, làm tăng stress oxy hóa – rất giống cách rượu tác động lên gan.

Như vậy: không chỉ virus mà cả khẩu phần ăn chứa nhiều đường, dầu không lành mạnh hoặc thực phẩm không đảm bảo vệ sinh – như trái cây đông lạnh, hải sản sống – cũng đang “thật sự” đe dọa sức khỏe gan của chúng ta.

An toàn thực phẩm – bảo vệ gan từ nhà bếp

Một vụ ngộ độc do norovirus, viêm gan A gần đây đã gióng lên hồi chuông cảnh báo về vệ sinh an toàn thực phẩm: theo WHO/FAO, viêm gan A mỗi năm khiến khoảng 14 triệu người nhiễm bệnh và 28 000 ca tử vong, đứng thứ hai sau norovirus trong số các bệnh lây truyền qua thực phẩm.

Viêm gan A, E dễ lây qua thức ăn, nước uống bị ô nhiễm phân – nhất là khi sử dụng hải sản sống, trái cây đông lạnh hoặc nguồn nước chưa đảm bảo vệ sinh.

Vì vậy, để bảo vệ gan từ gốc:

• Luôn rửa tay sạch trước khi chế biến thức ăn
• Rửa kỹ nguyên liệu – đặc biệt rau sống, hoa quả
• Nấu chín kỹ thực phẩm, hạn chế ăn đồ sống, tái
• Chọn nguồn nước uống an toàn, uống từ máy lọc hoặc đun sôi

Phòng ngừa chủ động – vắc-xin và tầm soát thường xuyên

Vắc-xin – biện pháp hiệu quả cho viêm gan A và B

• Viêm gan A: đã có vắc-xin an toàn, hiệu quả kéo dài (≥20 năm).
• Viêm gan B: vắc-xin đã được áp dụng rộng rãi, bao gồm một liều sơ sinh và 3 liều nhắc; tại Việt Nam, tỷ lệ bao phủ sơ sinh lên tới 97%, dù vẫn còn khoảng 1/3 trẻ bỏ sót liều đầu tiên .

Gia đình có thể bổ sung mũi nhắc cho người lớn chưa tiêm. Theo WHO, vắc-xin viêm gan B giúp phòng xơ gan, ung thư gan hiệu quả.

Tầm soát định kỳ để phát hiện sớm viêm gan B, C

Viêm gan B/C rất dễ để lâu ngày mà “âm thầm phá hủy”. WHO khuyến nghị tầm soát sàng lọc đặc biệt cho nhóm nguy cơ (người qua truyền máu, xăm, thẩm mỹ, tình dục không an toàn...). Với Việt Nam có tỷ lệ cao, việc khám xét nghiệm 1–2 lần trong đời là cần thiết.

Khi phát hiện dương tính, y học hiện đại cho phép kiểm soát HBV mạn bằng thuốc, đồng thời điều trị HCV có tỉ lệ khỏi trên 90%.

Lối sống lành mạnh để “yêu gan mỗi ngày”

Bên cạnh tiêm vắc-xin và tầm soát, gan cần được yêu thương qua cách chăm sóc hằng ngày:

• Giảm đường và tinh bột đơn: cắt giảm nước ngọt, trái cây đóng chai, bánh kẹo... giúp giảm nguy cơ MASLD.
• Hạn chế dầu tinh luyện, chọn dầu ôliu, dầu dừa – tốt cho chuyển hóa mỡ gan.
• Duy trì cân nặng hợp lý: giảm từ 5–10% cân nặng giúp cải thiện đáng kể mỡ gan.
• Vận động đều đặn: ít nhất 150 phút/tuần để hỗ trợ tiêu hóa và tuần hoàn máu nuôi gan.
• Hạn chế rượu bia, thuốc lá: đặc biệt với người mắc viêm gan B/C, rượu càng khiến gan tổn thương nhanh.

Đúng như chủ đề năm 2025 của World Hepatitis Day: “Let’s Break It Down”, điều quan trọng là phá vỡ rào cản tài chính, định kiến xã hội và kiến thức sai lệch để người dân hiểu đúng, hành động kịp thời