Đột phá tạo ra tế bào trứng từ tế bào da người
Các nhà khoa học vừa tạo ra tế bào trứng người từ tế bào da, mở ra hy vọng hoàn toàn mới cho những người mất hoặc không có khả năng sinh sản.
Hy vọng cho phụ nữ lớn tuổi, người vô sinh sau điều trị
Công trình được thực hiện bởi nhóm nghiên cứu tại Đại học Y khoa và Khoa học Oregon (Mỹ), do giáo sư Shoukhrat Mitalipov dẫn đầu - người từng nổi tiếng với nhiều nghiên cứu tiên phong trong lĩnh vực nhân bản và tế bào gốc.
Dù nghiên cứu vẫn ở giai đoạn đầu, nhưng nếu được hoàn thiện, đây có thể là một bước ngoặt trong thụ tinh trong ống nghiệm (IVF), cho phép tạo ra trứng có cùng bộ gen với người mẹ (hoặc cha, trong trường hợp đặc biệt).
Giáo sư Mitalipov cho biết nhóm người có thể hưởng lợi lớn nhất là phụ nữ ở độ tuổi sinh sản muộn, khi buồng trứng không còn sản xuất trứng khỏe mạnh. Ngoài ra, những người từng điều trị ung thư bằng hóa trị hoặc xạ trị, vốn làm hỏng tế bào trứng, cũng có thể nhờ vào kỹ thuật này để có con mang bộ gen của chính mình.
Tuy nhiên, không chỉ phụ nữ mới có thể hưởng lợi. “Trong nghiên cứu này, chúng tôi dùng tế bào da của nữ giới, nhưng hoàn toàn có thể làm điều tương tự với tế bào da của nam giới." Điều đó nghĩa là, về lý thuyết, chúng ta có thể tạo ra trứng cho đàn ông, giúp các cặp đôi nam sinh con có liên kết di truyền với cả hai người.
Quy trình dựa trên kỹ thuật nhân bản “cừu Dolly”
Phương pháp mà nhóm Oregon sử dụng có phần giống với kỹ thuật nhân bản cừu Dolly, thành tựu khoa học vô cùng nổi tiếng vào năm 1996 của Viện Roslin (Scotland). Khi đó, các nhà khoa học đã lấy nhân tế bào của một con cừu trưởng thành, cấy vào trứng của một con cừu khác đã bị loại bỏ nhân gốc, và kết quả là chú cừu Dolly ra đời.
Với đối tượng là con người, nhóm Oregon cũng làm tương tự: họ lấy nhân từ tế bào da người, chứa 46 nhiễm sắc thể - toàn bộ bản đồ gen của mỗi người - và cấy vào một tế bào trứng hiến tặng đã loại bỏ nhân.
Tuy nhiên, thủ thuật đặt ra những thách thức. Ở người, tế bào trứng khỏe mạnh chỉ nên có 23 nhiễm sắc thể, còn lại 23 chiếc kia sẽ đến từ tinh trùng khi thụ tinh. Nếu thừa hoặc thiếu, phôi thai có thể phát triển bất thường.
Nhóm nghiên cứu đã tìm ra cách “chỉnh lại” số lượng này: sau khi cho trứng thụ tinh với tinh trùng, họ dùng một chất hóa học có tên roscovitine để kích hoạt cơ chế “loại bớt” nhiễm sắc thể. Kết quả, một nửa số nhiễm sắc thể được đẩy sang một túi nhỏ gọi là thể cực (polar body), phần còn lại ghép cặp với bộ nhiễm sắc thể từ tinh trùng.
Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp, các nhiễm sắc thể lại ghép cặp sai hoặc chia tách ngẫu nhiên, khiến phôi thai bị lỗi về di truyền. Những phôi này không thể phát triển thành em bé khỏe mạnh.
Trong 82 trứng nhân tạo được tạo ra, chưa tới 10% phát triển đến giai đoạn phôi sớm, tương đương thời điểm mà bác sĩ thường cấy phôi vào tử cung trong quá trình IVF. Không phôi nào được nuôi quá 6 ngày, nhằm tuân thủ quy định đạo đức y học.
Giáo sư Mitalipov gọi đây là một “bằng chứng về khả năng thực hiện” (proof of concept) - chứng minh điều tưởng chừng bất khả thi có thể xảy ra, dù còn rất nhiều rào cản phía trước. Ông cho rằng cần ít nhất 10 năm nữa để kỹ thuật này trở nên an toàn và có thể áp dụng trong lâm sàng.
Cộng đồng khoa học: Ấn tượng nhưng thận trọng
Nhiều chuyên gia trên thế giới đánh giá đây là bước tiến “ấn tượng” và “mang tính đột phá”.
Giáo sư Richard Anderson (Đại học Edinburgh) nhận định: “Rất nhiều phụ nữ không thể có con do mất trứng, chẳng hạn sau điều trị ung thư. Nếu có thể tạo trứng mới từ tế bào của chính họ, đó sẽ là một bước tiến to lớn.” Tuy nhiên, ông cũng nhấn mạnh cần xem xét kỹ lưỡng về độ an toàn và rủi ro di truyền.
Giáo sư Ying Cheong (Đại học Southampton) thì cho rằng nghiên cứu này mới chỉ là giai đoạn đầu trong phòng thí nghiệm, nhưng có thể thay đổi cách chúng ta hiểu về vô sinh và sảy thai trong tương lai.
Trong khi đó, giáo sư Roger Sturmey (Đại học Hull) kêu gọi các nhà khoa học cần “minh bạch với công chúng” về các tiến bộ sinh sản, bởi những nghiên cứu kiểu này đặt ra nhiều câu hỏi về đạo đức và quản lý.
Dù còn nhiều thử thách, việc tạo ra trứng người từ tế bào da là một cột mốc quan trọng. Nó mở ra cơ hội cho hàng triệu người vô sinh, người mất khả năng sinh sản do bệnh tật, hoặc các cặp đôi cùng giới mong muốn có con ruột.
