Đột phá: Mỹ phê duyệt mũi tiêm ngừa HIV dùng hai lần mỗi năm

Tương lai của PrEP chỉ còn là... hai mũi tiêm mỗi năm

Thuốc mới này có tên thương mại là Yeztugo, hoạt chất chính là lenacapavir, do hãng dược phẩm Gilead Sciences phát triển.

Từ trước đến nay, thuốc dự phòng phơi nhiễm HIV (PrEP) thường yêu cầu người dùng uống mỗi ngày, điều khó duy trì trong thực tế. Sự ra đời của Yeztugo hứa hẹn thay đổi hoàn toàn cuộc chơi. Chỉ với hai mũi tiêm mỗi năm, người dùng có thể đạt được hiệu quả ngừa lây nhiễm HIV lên tới 99,9%.

Trong hai thử nghiệm lớn với hơn 4.000 người tham gia tại châu Phi và nhiều quốc gia khác, kết quả thật sự ấn tượng: 0 ca nhiễm ở nhóm phụ nữ và chỉ 2 ca nhiễm ở nhóm nam giới và người chuyển giới – đều vượt hiệu quả của thuốc uống Truvada hiện nay.

Mặc dù vẫn có một số tác dụng phụ nhẹ như đau tại chỗ tiêm hay buồn nôn, nhưng nhìn chung, lợi ích rõ rệt đã khiến lenacapavir được tạp chí Science vinh danh là “Đột phá của năm 2024”.

Dẫu vậy, tin vui này đi kèm với dấu hỏi lớn về khả năng tiếp cận. Giá dự kiến của thuốc tại Mỹ được ước tính khoảng 25.000 USD/năm – một con số ngoài tầm với với phần lớn người dân toàn cầu.

Một loại thuốc tiêm PrEP khác – cabotegravir – dù đã được FDA phê duyệt từ năm 2021 nhưng do giá quá cao, hiện vẫn chưa tạo được sự thay đổi lớn nào trong kiểm soát dịch HIV.

Hiện Gilead chưa công bố giá chính thức của Yeztugo, nhưng hoạt chất lenacapavir vốn đã được bán với giá 39.000 USD mỗi năm khi dùng điều trị HIV.

Áp lực từ cộng đồng: Hạ giá và phổ cập

Trước tình hình đó, các tổ chức y tế và nhà khoa học toàn cầu đang lên tiếng. Tiến sĩ Andrew Hill từ Đại học Liverpool cho biết nhóm ông đã tìm ra cách sản xuất hàng loạt thuốc này với chi phí chỉ khoảng 25 USD/người/năm, và kêu gọi Gilead chuyển giao công nghệ cho các nước thu nhập thấp.

Bà Winnie Byanyima, Phó Tổng thư ký Liên Hợp Quốc, nhấn mạnh: “Đây có thể là công cụ mạnh nhất để kiểm soát làn sóng HIV mới – nhưng chỉ khi nó có giá hợp lý và được tiếp cận bởi mọi người cần.”

Đáp lại, Gilead đã bắt đầu ký thỏa thuận với 6 hãng dược tại 120 quốc gia đang phát triển để sản xuất phiên bản thuốc giá rẻ, đồng thời hợp tác với Quỹ Toàn cầu và chương trình PEPFAR nhằm cung ứng thuốc cho 2 triệu người.

Tuy nhiên, một số khoản cắt giảm ngân sách cho chương trình PEPFAR dưới thời chính quyền Donald Trump đã khiến các kế hoạch này thiếu chắc chắn.

Sự phê duyệt Yeztugo đánh dấu một bước ngoặt kỹ thuật y học quan trọng. Nhưng để biến nó thành bước ngoặt xã hội, cần sự phối hợp giữa chính phủ, tổ chức quốc tế và cả ngành công nghiệp dược – trong việc hạ giá, mở rộng sản xuất và phân phối công bằng.

Nếu điều đó xảy ra, thế giới có thể tiến gần hơn bao giờ hết đến mục tiêu chấm dứt đại dịch HIV – một giấc mơ đã kéo dài hơn 40 năm nay.