Chuyên gia cảnh báo: Cẩn trọng với xét nghiệm sức khỏe lan truyền trên mạng xã hội

Nghiên cứu đăng trên tạp chí JAMA Network Open đã phân tích gần 1.000 bài đăng trên Instagram và TikTok liên quan đến năm loại xét nghiệm đang được quảng bá mạnh mẽ. Tuy nhiên, phần lớn nội dung được đăng tải trên mạng xã hội lại chỉ tập trung vào lợi ích, tô đậm yếu tố “kiểm tra sớm để cứu lấy bản thân”, mà hoàn toàn bỏ qua những mặt trái như chẩn đoán sai, lo âu thái quá hay điều trị không cần thiết.

Các xét nghiệm gồm: chụp cộng hưởng từ toàn thân (MRI), xét nghiệm gen tầm soát ung thư sớm, xét nghiệm testosterone, xét nghiệm hormone AMH (hay còn gọi là "đồng hồ sinh học") và xét nghiệm hệ vi sinh đường ruột.

Quảng cáo bằng nỗi sợ và cảm xúc

Dẫn đầu nhóm nghiên cứu, Tiến sĩ Brooke Nickel cho biết phần lớn nội dung trên mạng xã hội đều mang tính "tô hồng", nhấn mạnh lợi ích mà ít đề cập đến nguy cơ hoặc những mặt trái của xét nghiệm. Gần 90% các bài đăng tập trung vào lợi ích, trong khi chỉ dưới 15% nhắc đến rủi ro, và vỏn vẹn 6% đề cập đến tình trạng chẩn đoán quá mức (overdiagnosis).

Đáng lưu ý, nhiều influencer sử dụng những câu chuyện mang màu sắc cá nhân, tạo cảm giác nếu không xét nghiệm thì đang "bỏ bê sức khỏe bản thân". Những lời kêu gọi như “Bạn xứng đáng được khỏe mạnh. Đó là quyền cơ bản của bạn!” xuất hiện dày đặc, ngay cả với các xét nghiệm vẫn còn gây tranh cãi về độ chính xác như xét nghiệm vi sinh đường ruột.

Hệ lụy từ chẩn đoán quá mức

Theo Tiến sĩ Nickel, việc chẩn đoán quá mức có thể dẫn đến điều trị không cần thiết hoặc gây căng thẳng tâm lý, đặc biệt trong tầm soát ung thư. Các xét nghiệm như MRI toàn thân hay xét nghiệm phát hiện sớm nhiều loại ung thư có thể tìm ra những bất thường không gây hại, nhưng lại khiến người bệnh lo lắng và theo đuổi các can thiệp y tế tốn kém.

Với phụ nữ, xét nghiệm AMH - được quảng bá như một công cụ đánh giá khả năng sinh sản, lại không đủ khả năng dự đoán chính xác việc có thể mang thai. Nhiều người nhận kết quả thấp rơi vào lo lắng, thậm chí tiến hành trữ trứng hoặc IVF dù chưa thực sự cần thiết.

Còn với nam giới, xét nghiệm testosterone lại thường gắn với những thông điệp về "nam tính", đi kèm là lời khuyên dùng thực phẩm bổ sung hoặc hormone dù chưa có đủ bằng chứng khoa học về độ an toàn lâu dài.

Thiếu vắng vai trò của bác sĩ

Một điểm đáng lo ngại là hầu hết các xét nghiệm này được bán trực tiếp đến người tiêu dùng, bỏ qua bước tham vấn y khoa. Điều này khiến người dân thiếu cơ hội được đánh giá khách quan và cân nhắc kỹ lưỡng trước khi đưa ra quyết định.

Theo Giáo sư Stacy Carter, Giám đốc Trung tâm Tham vấn và Giá trị Y học thuộc Đại học Wollongong, nghiên cứu đã chỉ ra rõ rằng: “Truyền thông trên mạng xã hội đang thúc đẩy mạnh mẽ các xét nghiệm y tế dù không cần thiết, thậm chí có thể gây hại. Chúng ta cần thận trọng mỗi khi một người nổi tiếng khuyến khích đi xét nghiệm.”

Thông điệp từ Doctor247

Sự bùng nổ thông tin trên mạng xã hội đang tạo ra một thế giới nơi cảm xúc có thể lấn át dữ kiện, nơi một gợi ý thiếu kiểm chứng có thể làm thay đổi hành vi sức khỏe của hàng triệu người.

Trong bối cảnh đó, truyền thông khoa học không chỉ là hành trình đưa thông tin y tế tới cộng đồng, mà còn là quá trình chuyển hóa tri thức chuyên môn thành nhận thức đúng đắn nơi mà mỗi con số, mỗi kết luận đều cần được soi chiếu bằng thực nghiệm và minh chứng.

Nếu mạng xã hội là kênh lan truyền, thì trách nhiệm giải thích một cách chuẩn xác và nhân văn phải thuộc về giới chuyên môn. Để làm được điều đó, cần nhiều hơn sự hiện diện của bác sĩ, nhà nghiên cứu và các đơn vị y tế trong không gian truyền thông số, nhằm cân bằng lại cán cân giữa tiếng nói chuyên môn và lời khuyên cảm tính.

Có thể bạn sẽ quan tâm bài viết này: Khi đăng ảnh rồi xóa: Mạng xã hội biết bạn thiếu tự tin