Bệnh dại có thể ‘âm thầm’ tồn tại bao nhiêu năm kể từ khi bị cắn?

Mới đây, một người đàn ông tại Gia Lai đã tử vong do bệnh dại sau khi bị chó cắn 2 năm trước, trên thế giới từng có trường hợp ghi nhận bệnh nhân tử vong sau khi bị cắn đến 25 năm.

‘Hóa dại’ sau 25 năm kể từ khi bị cắn

Một người đàn ông 48 tuổi ở bang Goa, Ấn Độ, được nhập viện vào tháng 11 năm 2009 với các triệu chứng sợ nước và sợ gió. Khi được hỏi về tiền sử, ông này nhớ lại đã bị chó cắn vào chân cách đây 25 năm, nhưng không rõ liệu có từng tiêm vắc-xin phòng dại hay không.

Trong thời gian nhập viện, bệnh nhân thể hiện sự sợ hãi rõ rệt khi thấy nước và không khí chuyển động. Tuy nhiên, điều kỳ lạ là ông ta đột ngột vào phòng tắm, rửa mặt và uống nước mà không gặp phản ứng co thắt họng điển hình của bệnh dại. Điều này khiến các bác sĩ hoài nghi về chẩn đoán. Sau đó, bệnh nhân được chuyển đến một bệnh viện tư nhân, nơi ông nhanh chóng rơi vào tình trạng suy kiệt và tử vong trong vòng vài giờ sau khi bị nôn ra máu và hít phải dịch nôn.

Với những nghi ngờ về sơ suất y khoa, gia đình đã yêu cầu khám nghiệm tử thi. Phân tích mô học và xét nghiệm miễn dịch mô học trên não xác nhận bệnh nhân tử vong do viêm não dại (rabies viral encephalitis). Nhiều thể Negri – dấu hiệu đặc trưng của virus dại – được tìm thấy trong các tế bào thần kinh ở vỏ não trán, hồi hải mã và tế bào Purkinje của tiểu não.

Bệnh dại có thời gian ủ bệnh rất khó đoán

Bệnh dại có thời gian ủ bệnh rất khác nhau, thường dao động từ 30 đến 90 ngày. Theo các nghiên cứu trước đây:

• 30% bệnh nhân có thời gian ủ bệnh dưới 30 ngày.
• 54% bệnh nhân có thời gian ủ bệnh từ 31 đến 90 ngày.
• 15% có thời gian ủ bệnh trên 90 ngày.
• 1% trường hợp có thời gian ủ bệnh vượt quá 1 năm.

Các báo cáo khác trên thế giới cũng ghi nhận thời gian ủ bệnh kéo dài bất thường. Một bệnh nhân tại Úc được phát hiện mắc bệnh dại sau 6,5 năm kể từ khi rời Việt Nam. Có trường hợp thời gian ủ bệnh kéo dài tới 14 hoặc 19 năm, mặc dù không thể loại trừ khả năng bệnh nhân bị phơi nhiễm virus dại trong thời gian gần hơn.

Trong trường hợp ở Goa, bệnh nhân đã sống ổn định suốt 25 năm trước khi xuất hiện triệu chứng. Điều này cho thấy bệnh dại có thể tồn tại âm thầm trong cơ thể trong thời gian rất dài mà không gây ra bất kỳ dấu hiệu nào.

Mới đây, theo báo Dân Trí, một người đàn ông được xác nhận đã tử vong do bệnh dại huyện Ia Pa, tỉnh Gia Lai. Đáng chú ý, trường hợp này cũng đã ủ bệnh trong vòng 2 năm trước khi phát dại.

Cơ chế chính xác của việc virus dại tồn tại lâu dài mà không gây bệnh vẫn chưa được làm rõ. Một số giả thuyết cho rằng, virus có thể “trú ẩn” trong mô cơ tại vị trí vết cắn, sau đó mới di chuyển đến hệ thần kinh trung ương khi có điều kiện thích hợp. Tuy nhiên, cơ chế kích hoạt virus sau hàng chục năm vẫn là một bí ẩn.

Nhiều nghiên cứu dịch tễ học chỉ ra rằng bệnh dại có thể lây truyền không chỉ qua vết cắn mà còn qua những tiếp xúc gián tiếp như liếm, cào xước da bị tổn thương. Các trường hợp bị dại mà không nhớ từng bị chó cắn có thể do phơi nhiễm virus theo cách này nhưng không được ghi nhận.

Có cách nào phòng ngừa không?

Tiêm phòng cho chó

Tiêm phòng cho chó, bao gồm cả chó con, thông qua các chương trình tiêm phòng quy mô lớn là chiến lược hiệu quả nhất về chi phí để ngăn ngừa bệnh dại ở người, vì nó chặn đứng sự lây truyền ngay từ nguồn gốc.

Nâng cao nhận thức

Giáo dục cộng đồng, bao gồm cả trẻ em và người lớn, về hành vi của chó và cách phòng tránh bị cắn, những việc cần làm khi bị chó hoặc động vật nghi nhiễm dại cắn hoặc cào, cũng như trách nhiệm của người nuôi thú cưng, là những phần quan trọng bổ sung cho các chương trình tiêm phòng bệnh dại.

Tiêm phòng cho người

Các loại vắc-xin hiệu quả hiện có giúp bảo vệ con người trước và sau khi bị phơi nhiễm bệnh dại. Theo danh sách sản phẩm y tế đạt tiêu chuẩn của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) năm 2024, hiện chỉ có ba loại vắc-xin phòng dại dành cho người được WHO phê duyệt trên toàn cầu:

• RABIVAX-S của Serum Institute of India Pvt. Ltd.
• VaxiRab N của Zydus Lifesciences Limited
• VERORAB của Sanofi Pasteur

Tiêm phòng trước phơi nhiễm (PrEP) được khuyến nghị cho những người có nguy cơ cao, bao gồm:

• Nhân viên phòng thí nghiệm tiếp xúc với virus dại hoặc virus liên quan.
• Nhân viên kiểm soát dịch bệnh động vật và kiểm lâm có thể tiếp xúc trực tiếp với động vật nhiễm bệnh.

PrEP cũng có thể được khuyến nghị cho những người tham gia các hoạt động vui chơi hoặc du lịch đến các khu vực có nguy cơ cao, đặc biệt là những nơi có tỷ lệ mắc bệnh dại cao nhưng thiếu khả năng tiếp cận các sản phẩm sinh học phòng dại.

Lưu ý rằng PrEP không thay thế cho PEP – bất kỳ ai bị động vật nghi dại cắn vẫn cần được chăm sóc sau phơi nhiễm.

Điều trị sau phơi nhiễm (PEP)

PEP là biện pháp cấp cứu đối với trường hợp phơi nhiễm bệnh dại, giúp ngăn virus xâm nhập vào hệ thần kinh trung ương. Một quy trình PEP hoàn chỉnh bao gồm:

• Rửa sạch vết thương kỹ lưỡng bằng nước và xà phòng trong ít nhất 15 phút ngay sau khi bị cắn hoặc cào.
• Tiêm một đợt vắc-xin phòng dại.
• Tiêm globulin miễn dịch kháng dại hoặc kháng thể đơn dòng vào vết thương nếu được chỉ định.

Nguồn tổng hợp