Bệnh dại: Có thể ngừa nhưng không thể chữa!
"Bỉ ngạn vàng, 3 mũi 900 ngàn", một câu nói "viral" trên TikTok nghe thì vui tai, nhưng cơ nguyên phía sau lại chính là lời nhắc nhớ trước một trong những căn bệnh truyền nhiễm nguy hiểm chết người: Bệnh dại.
Ngày 28/9 hàng năm được chọn là ngày Bệnh dại Thế giới.
Bệnh dại là gì?
Bệnh dại, tên tiếng Anh là Rabies, là một trong những căn bệnh truyền nhiễm nguy hiểm nhất mà loài người từng biết đến. Đây là bệnh lây từ động vật sang người, do virus dại gây ra, tấn công trực tiếp vào hệ thần kinh trung ương gồm não và tủy sống.
Điểm đáng sợ nhất ở bệnh dại là khi các triệu chứng đã xuất hiện, gần như không còn cách nào cứu chữa, tỷ lệ tử vong gần như tuyệt đối. Chính vì vậy, giới chuyên môn thường nhấn mạnh rằng “bệnh dại có thể phòng, nhưng không thể chữa”. Nói cách khác, sự sống còn phụ thuộc hoàn toàn vào việc phòng ngừa từ sớm và xử lý kịp thời ngay khi có nguy cơ phơi nhiễm.
Thủ phạm chính gây bệnh dại là virus thuộc họ Lyssavirus. Loại virus này tồn tại ở nhiều loài động vật có vú, trong đó loài chó là nguồn lây phổ biến nhất cho con người, chiếm hơn 99% các ca tử vong trên toàn thế giới. Ngoài ra, mèo, dơi, cáo hay chồn cũng có thể mang virus dại.
Bệnh lây truyền chủ yếu qua nước bọt của động vật bị nhiễm. Khi bị cắn, cào gây trầy xước hoặc khi nước bọt dính vào vùng da tổn thương, từ đó virus có cơ hội xâm nhập vào cơ thể. Thậm chí, trong một số trường hợp hiếm gặp, virus có thể lây qua màng nhầy ở mắt, miệng, mũi nếu tiếp xúc trực tiếp. Sau khi vào cơ thể, virus sẽ “âm thầm” di chuyển dọc theo các dây thần kinh để tiến tới não, và thời gian ủ bệnh có thể kéo dài từ vài tuần đến vài tháng, có trường hợp là vài năm, tùy thuộc vào vị trí và mức độ vết thương.
Điều đáng lưu ý là trong giai đoạn ủ bệnh, người bị nhiễm hoàn toàn không có triệu chứng gì bất thường. Điều này khiến nhiều người chủ quan và không đi tiêm phòng sau khi bị chó hoặc mèo cắn, để rồi khi phát bệnh thì mọi thứ đã quá muộn.
Triệu chứng và diễn tiến bệnh
Ban đầu, các triệu chứng bệnh dại thường khá mơ hồ, dễ nhầm với cảm cúm thông thường: sốt, nhức đầu, mệt mỏi, chán ăn, buồn nôn. Một số trường hợp còn thấy đau, ngứa hoặc tê rần quanh vị trí vết cắn. Nhưng khi virus đã tiến sâu vào hệ thần kinh, bệnh chuyển sang giai đoạn nặng với những biểu hiện đặc trưng và đáng sợ hơn nhiều.
Người bệnh có thể trở nên lo lắng, bồn chồn, mất ngủ, thậm chí xuất hiện ảo giác. Họ rất sợ nước, chỉ cần nhìn thấy hoặc cố uống nước sẽ co thắt cổ họng dữ dội, kèm theo tiếng gầm gừ hay co giật. Ngoài ra, còn có biểu hiện “sợ gió”, khi một luồng không khí nhẹ cũng gây kích thích mạnh. Ở một số trường hợp khác, bệnh diễn tiến theo dạng liệt: cơ thể yếu dần, liệt từ chân tay đến cơ hô hấp, dẫn đến suy hô hấp và tử vong.
Khi đã bước vào giai đoạn có triệu chứng, y học hiện nay gần như bất lực. Đây là lý do bệnh dại luôn được xem là căn bệnh “chết người nhưng hoàn toàn có thể phòng ngừa”.
Tình hình bệnh dại trên thế giới và ở Việt Nam
Mỗi năm, thế giới ghi nhận khoảng 59.000 - 70.000 ca tử vong vì bệnh dại, trong đó trên 95% xảy ra tại các quốc gia châu Á và châu Phi, nơi tỷ lệ tiêm phòng cho chó còn thấp và người dân khó tiếp cận dịch vụ y tế kịp thời. Ở các nước phát triển, bệnh dại từ chó nhà gần như đã được kiểm soát, song virus vẫn tồn tại trong quần thể động vật hoang dã như dơi hay cáo, tiềm ẩn nguy cơ bùng phát trở lại.
Tại Việt Nam, bệnh dại vẫn là gánh nặng y tế công cộng. Mỗi năm nước ta có khoảng 70 - 100 ca tử vong. Riêng năm 2023, cả nước ghi nhận 82 trường hợp, tăng so với năm trước. Từ đầu năm 2024 đến tháng 6, đã có gần 30 ca tử vong ở 17 tỉnh thành, con số này cao gấp đôi cùng kỳ năm ngoái. Hầu hết các nạn nhân đều không tiêm phòng sau khi bị chó hoặc mèo cắn, cho thấy khoảng trống lớn trong nhận thức cộng đồng.
Chính phủ Việt Nam đã đặt mục tiêu đầy tham vọng: đến năm 2030, sẽ không còn người chết vì bệnh dại do chó truyền. Để đạt được điều này, cần phối hợp đồng bộ giữa ngành y tế, thú y và chính quyền địa phương trong việc tiêm phòng cho chó, giám sát dịch tễ, đồng thời đẩy mạnh tuyên truyền để người dân hiểu rõ sự nguy hiểm của bệnh.
Phòng ngừa và cách xử lý khi bị phơi nhiễm
Điều may mắn là bệnh dại tuy nguy hiểm nhưng lại có thể phòng ngừa hiệu quả nếu hành động đúng cách. Biện pháp quan trọng nhất là tiêm vắc xin cho chó và mèo. Khi tỷ lệ tiêm phòng ở vật nuôi đạt từ 70% trở lên, nguy cơ lây bệnh cho người sẽ giảm mạnh. Song song đó, việc quản lý đàn chó, giảm số lượng chó thả rông và kiểm soát chó hoang cũng rất cần thiết.
Với người, tiêm vắc xin dự phòng trước (pre-exposure) được khuyến khích cho những người có nguy cơ cao như bác sĩ thú y, người nuôi nhiều chó mèo hay nhân viên kiểm lâm. Nhưng quan trọng hơn cả là tiêm phòng sau phơi nhiễm (post-exposure). Khi bị chó, mèo hoặc động vật nghi ngờ dại cắn, người dân cần nhớ ba bước cơ bản:
Thứ nhất, rửa vết thương ngay lập tức bằng xà phòng và nước sạch liên tục trong ít nhất 15 phút, sau đó sát trùng bằng cồn hoặc dung dịch iodine nếu có. Đây là bước sơ cứu cực kỳ quan trọng giúp loại bỏ phần lớn virus.
Thứ hai, đến cơ sở y tế càng sớm càng tốt để được tiêm vắc xin dại. Với những vết thương nghiêm trọng, bác sĩ có thể chỉ định thêm globulin miễn dịch kháng dại để trung hòa virus.
Thứ ba, tuân thủ đầy đủ lịch tiêm mà bác sĩ hướng dẫn, không bỏ dở giữa chừng. Chỉ khi hoàn thành đúng phác đồ, cơ thể mới tạo ra đủ kháng thể để bảo vệ.
Điều đáng nhớ là bệnh dại chỉ nguy hiểm khi bị coi thường. Một vết cắn nhỏ cũng có thể mang tới hậu quả khôn lường, nhưng nếu được xử lý kịp thời, hoàn toàn có thể cứu sống.
"Bỉ ngạn vàng, 3 mũi 900 ngàn" - Trend "thuần" cợt nhã với sự xuất hiện của những chú chó nhưng đồng thời cũng là một lời nhắc nhở với chúng ta rằng, thực chất bệnh dại dù nguy hiểm nhưng vẫn có thể phòng ngừa, miễn là có kiến thức và xử lý kịp thời.
